|
Nr 4/2003 |
PRZYRODA I KRAJOBRAZ |
|
|
Jacek Łoziński KORNIKI (1) |
|
|
|
Podczas leśnych wycieczek można niejednokrotnie zauważyć drzewa z silnie przerzedzoną koroną, osypującym się igliwiem lub z odstającymi płatami kory, czy nawet całkiem jej pozbawione. Owe chore, zamierające lub martwe drzewa najprawdopodobniej staną się bądź już się stały łupem chrząszczy z rodziny korników. Te niewielkie owady, trudne do zauważenia nawet przez bystrego obserwatora, odgrywać mogą niebagatelną rolę w ekosystemach leśnych. Niektóre potrafią swoim żerowaniem niszczyć znaczne obszary drzewostanów.
Obraz żerowania kornika drukarza na wewnętrznej stronie kory świerka (fot. J.Łoziński)
Na całym świecie znanych jest kilka tysięcy gatunków korników, najwięcej na tropikalnych obszarach Afryki, Ameryki i Azji. Przedstawiciele tej rodziny w faunie Polski liczą niewiele ponad sto gatunków. Występują prawie wyłącznie na drzewach (głównie iglastych) i krzewach, sporadycznie w łodygach lub na korzeniach roślin zielnych. Największym krajowym kornikiem jest bielojad olbrzymi, którego długość przekraczać może dziewięć milimetrów, natomiast najdrobniejszy to skrycik najmniejszy, krótszy nierzadko niż milimetr. Zwarta budowa ciała korników świadczy o przystosowaniu do poruszania się w chodnikach wygryzanych w korze, pod korą lub w drewnie. W ubarwieniu dorosłych chrząszczy przeważa kolor brunatny lub czarny, pod twardymi pokrywami ukryte są błoniaste skrzydła przeznaczone do aktywnego lotu. Beznogie, krępe larwy są białe z ciemniejszą głową. Nieruchome, białe poczwarki wyglądem nieco przypominają dojrzałe chrząszcze. Dorosłe osobniki wszystkich gatunków korników wgryzają się pod korę lub w drewno aby złożyć jaja. Chodniki wygryzane przez chrząszcze i larwy tworzą charakterystyczny dla każdego gatunku obraz żerowania. Żerowiska świadczą także obserwowanych w tej grupie owadów tendencjach do tworzenia związków rodzinnych. Korniki prowadzą ukryty tryb życia. Pojedyncze osobniki w ciągu roku bardzo krótko przebywają poza zasiedlonymi drzewami – jedynie podczas lotu godowego i w poszukiwaniu rośliny żywicielskiej. Niektóre gatunki zimują w ściółce leśnej. Polskie, nierzadko zabawnie brzmiące, nazwy korników niosą z reguły informację o gatunku zasiedlanego drzewa, obrazie żerowania lub wyglądzie chrząszcza i innych cechach biologii, np. wgryzoń modrzewiowiec, jodłowiec krzywozębny, kornik drukarz, drzewisz owłosiony, głodek mieczonośny, drwalnik paskowany, drzewożerek jednożenny, rozwiertek nieparek.
Poszczególne gatunki nie tylko związane są z konkretnymi roślinami żywicielskimi, ale także z określonymi strefami pnia drzewa bądź częścią korony. |
Żerowiska zakładane są w materiale charakteryzującym się odpowiedniej grubości korą, średnicą i wiekiem. Korniki i ich larwy żerują najczęściej pomiędzy korą a drewnem. Masowe żerowanie korników w tak istotnych dla życia rośliny drzewiastej tkankach, jak miazga (kambium) – odpowiedzialna za przyrost nowych warstw drewna i łyko (floem), którego funkcją jest przewodzenie wytworzonych w liściach substancji organicznych, prowadzi najczęściej do śmierci drzewa. Pokarmem gatunków żerujących w głębi drewna jest grzybnia hodowana i pielęgnowana przez samicę. Korniki nigdy nie zasiedlają wyrobów z drewna. Wbrew utartej opinii nie ma ich w meblach, ramach obrazów, futrynach i rzeźbach. Elementy te uszkadzane są najczęściej przez chrząszcze z rodziny kołatków niewiele mającej wspólnego z kornikami. Korniki najczęściej opanowują drzewa złamane lub wywrócone, a także stojące, lecz osłabione różnorodnymi przyczynami. Mogą nimi być: niedostatek wody, choroby korzeni, znaczne uszkodzenia pnia lub korony. Niektóre gatunki zasiedlają tylko martwe drzewa. Korniki obdarzone dobrze rozwiniętym zmysłem węchu rozpoznają odpowiedni dla nich materiał lęgowy po charakterystycznym zapachu. Chrząszcze, wgryzając się, wydzielają substancje zapachowe zwane feromonami, które wskazują innym osobnikom drogę do drzew nadających się do zasiedlenia. Sposób odżywiania stawia korniki w łańcuchu pokarmowym na szczeblu konsumentów, jednak ze względu na rodzaj zasiedlanego materiału (głównie osłabione i powalone drzewa) można je określić jako destruentów przyczyniających się do zamierania i rozkładu materii roślinnej. Rozwój niektórych korników w drewnie sprzyja zagrzybieniu zamierających drzew i szybszemu rozkładowi celulozy.
Uszkodzenia koron sosen spowodowane żerowaniem cetyńców (fot. J.Łoziński)
W lasach Wigierskiego Parku Narodowego dominuje sosna zwyczajna. Najpospolitszymi kornikami ściśle związanymi z tą rośliną żywicielską są cetyniec większy i cetyniec mniejszy. Gatunki te bardzo rzadko zasiedlają zdrowe drzewa, nie mają także rozwiniętego systemu informacji feromonowej. Podobnie jak większość korników żerują między korą a drewnem; cetyniec większy zakłada żerowiska pod grubą korą, cetyniec mniejszy pod cienką. Charakterystycznym rysem w ich biologii, odróżniającym od wszystkich krajowych gatunków korników, jest to, że zarówno młode, świeżo wylęgłe chrząszcze, jak i stare, popuszczeniu żerowiska muszą odbyć żer w koronach sosen. Wgryzają się tam w rdzeń bocznych lub szczytowych pędów, które łamią się i opadają. Szczególnych szkód doznają drzewostany wokół składowisk tartacznych. Olbrzymie ilości chrząszczy migrujących co roku ze składów surowca powodują istotne deformacje szczytowych partii drzew i znaczne zahamowanie ich przyrostu.
|
