Bo gdybyś przeszedł bory i podszyte knieje

Bo gdybyś przeszedł bory i podszyte knieje,
Trafisz w głębi na wielki wał pniów, kłód, korzeni,
Obronny trzęsawicą, tysiącem strumieni
I siecią zielsk zarosłych, i kopcami mrowisk,
Gniazdami os, szerszeniów, kłębami wężowisk.

Adam Mickiewicz (1798–1855)

Nazwa Wigry pochodzi z języka litewskiego (vingris – kręty) i znakomicie opisuje kształt jeziora. Obecne Wigry stanowią fragment dawnego kompleksu określanego jako Prawigry, w skład którego wchodziło kilka sąsiadujących zbiorników mających dziś charakter odrębnych jezior (Długie, Muliczne, Okrągłe, Leszczewek).

Wigry składają się z kilku części zwanych plosami, różniącymi się między sobą wielkością, głębokością, liczbą wysp, charakterem brzegów, żyznością (trofią). Znaczna część jeziora zachowała umiarkowaną trofię, dlatego też występują tu rzadkie w kraju zwierzęta tleno – i zimnolubne. Należą do nich ryby głąbielowate (sieja, sielawa) oraz skorupiaki wodne z rodzaju Pallasiola oraz Mysis, zasiedlające najgłębsze partie jeziora.

Ogólne dane o jeziorze Wigry: powierzchnia – 2118,3 ha, pojemność – 336,7 mln m3 , długość maksymalna – 17,5 km, szerokość maksymalna – 3,55 km, długość linii brzegowej – 72,3 km, powierzchnia wysp – 68,4 ha, liczba wysp – 14.

Znaczna część strefy brzegowej jeziora posiada pierwotny charakter. Strefę pobrzeża oraz rozległe trzcinowiska zasiedla bądź odwiedza około 140 gatunków ptaków, z czego około 30 to ptaki wodne lub wodno-błotne.

Ważną rolę w ochronie wód Wigier pełni czynna ochrona zespołów ryb. Główne kierunki ochrony ichtiofauny polegają na:

restytucji gatunków, które występowały w przeszłości i z różnych przyczyn wyginęły lub stały się nieliczne (troć jeziorowa, sum);
utrzymywaniu występowania populacji sielawy, siei (wrażliwych na pogarszanie się środowiska);
zwiększaniu liczebności dużych ryb drapieżnych (szczupak);
hamowaniu nadmiernego wzrostu liczebności ryb karpiowatych.

Sterowanie strukturą ichtiofauny (biomanipulacja) ma na celu ograniczenie zakwitów glonów planktonowych, przyczyniających się do powstania okresowych deficytów tlenowych w najgłębszych toniach jeziora.

W 1975 roku jezioro Wigry wpisane zostało przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) na listę najcenniejszych akwenów świata (Projekt „ Aqua”). W 1998 roku Międzynarodowe Towarzystwo Limnologiczne (SIL) objęło jezioro Wigry programem pomocy naukowej i lobbingu na rzecz jego ochrony.