OPIS PROJEKTU

Ochrona jeziora Wigry ze szczególnym uwzględnieniem gatunków i siedlisk

objętych siecią Natura 2000

Projekt współfinansowany jest przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko (85% wartości projektu) oraz przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (15%).

Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2009-2011, a jego wartość całkowita wynosi 724 057,48 PLN.

Jezioro Wigry jest największym w województwie podlaskim jeziorem polodowcowym, położonym na pograniczu dwóch mezoregionów - północna część zbiornika leży w granicach Pojezierza Wschodniosuwalskiego, a południowa - Równiny Augustowskiej. Część północna jeziora wyróżnia się obecnością pagórkowatych form moreny czołowej, zbudowanej z glin, głazów i żwirów, natomiast część południowa leży na obszarze rozległego sandru, na który składają się piaski i żwiry fluwioglacjalne pokryte cienką warstwą moreny dennej. Jezioro Wigry należy do zbiorników typu rynnowo-wytopiskowego o bardzo urozmaiconej linii brzegowej z licznymi zatokami (długość linii brzegowej bez wysp wynosi 63,93 km). Powierzchnia jeziora wynosi 2187 ha, głębokość maksymalna 73 m, a średnia głębokość – 15,9 m.

Jezioro Wigry - część południowa

Obecnie jezioro ma charakter zbiornika mezo- i eutroficznego. Jezioro charakteryzuje się wysokim zróżnicowaniem bogactwa ilościowego fitoplanktonu w poszczególnych jego częściach. Przez ostatnie kilkadziesiąt lat jezioro podlegało ciągłej eutrofizacji, a najsilniej proces ten przebiegał w Zatoce Hańczańskiej, do której wpływa Czarna Hańcza.

Jezioro Wigry - Zatoka Hańczańska

Jezioro Wigry - Ploso Szyja

Jezioro Wigry jest bardzo istotnym elementem obszarów chronionych naszego kraju, o znaczeniu międzynarodowym. W 1975 roku jezioro wpisane zostało na listę najcenniejszych zbiorników wodnych na świecie, w ramach tzw. Projektu „Aqua”. W 2002 roku Wigierski Park Narodowy, wraz z jeziorem Wigry, został uznane za obszar wodno-błotny o znaczeniu międzynarodowym, chroniony na mocy międzynarodowej Konwencji Ramsarskiej. Cały Park stanowi również część obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Puszcza Augustowska” oraz specjalny obszar ochrony siedlisk „Ostoja Wigierska”.

Jezioro Wigry - Ploso Bryzglowskie

Celem strategicznym projektu jest poprawa stanu siedlisk i warunków bytowania gatunków roślin i zwierząt na obszarze jeziora Wigry. Zatem wszystkie zaplanowane zadania są podporządkowane temu celowi. Realizowane są następujące zadania: (1) Przeprowadzenie inwentaryzacji roślinności zanurzonej, w tym łąk ramienicowych, (2) Przeprowadzenie inwentaryzacji roślinności wynurzonej, (3) Przeprowadzenie inwentaryzacji mięczaków, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków objętych siecią Natura 2000 oraz gatunków obcych – inwazyjnych, (4) Zarybienie jeziora Wigry narybkiem sielawy, (5) Wykaszanie trzcinowisk na powierzchni 6 ha poprawiające warunki tarliskowe cennych ekologicznie gatunków ryb, (6) Zinwentaryzowanie miejsc szczególnie narażonych na dopływ do jeziora zanieczyszczeń oraz opracowanie planu ochrony strefy brzegowej jeziora, (7) Określenie presji kormoranów na populację ryb jeziora Wigry, (8) Przeprowadzenie inwentaryzacji ptaków wodnych i wodno-błotnych występujących na jeziorze Wigry, (9) Wykonanie mapy rozmieszczenia prądów wodnych w jeziorze Wigry, (10) Wykonanie opracowania dot. waloryzacji przyrodniczej jeziora, (11) Przeprowadzenie działań o charakterze naukowo-edukacyjnym na temat ochrony jeziora Wigry.

Realizacja projektu przyczyni się do ochrony najcenniejszych elementów przyrodniczych jeziora. Niektóre zadania będą bezpośrednio wpływały na poprawę warunków w jeziorze (np. wykaszanie trzcinowisk), a inne w sposób pośredni, np. dopasowanie (zweryfikowanie) zasad udostępniania jeziora dla turystyki. Istotnym elementem projektu jest inwentaryzacja gatunków i siedlisk wskazanych w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy Ptasiej. Informacje na temat lokalizacji, stanu i zagrożeń dla tych obiektów pozwolą skuteczniej je chronić, a jednocześnie będą punktem wyjściowym do prowadzenia monitoringu przyrodniczego.

Projekt składa się z szeregu działań, które wymagają często stosowania bardzo specjalistycznych metod, z użyciem nowoczesnego sprzętu. Inwentaryzacja roślinności zanurzonej jest wykonywana przy użyciu aparatury do akustycznego rozpoznawania typu dna, o nazwie RoxAnn Groundmaster Stereo System, brytyjskiej firmy Stenmar Sonavision Ltd. System RoxAnn tworzą: 2 echosondy (28kHz i 200 kHz), wzmacniacz zasięgowej regulacji wzmocnienia (TVG), zespół filtrów, układ detekcji i lokalizacji ech oraz procesor przetwarzający odbierane sygnały na dwa parametry E1 i E2, pozwalające na identyfikację rodzaju dna. Całość systemu uzupełniają przenośny komputer z oprogramowaniem do akwizycji i przetwarzania danych oraz system pozycjonowania GPS. Istota pracy systemu RoxAnn polega na wykorzystaniu zjawiska odbić wielokrotnych, które powstają, gdy fale akustyczne emitowane przez echosondę w kierunku dna odbijają się od nierówności dna i powierzchni wody. Analizie poddawane są właściwości pierwszego i drugiego z powstających ech, gdzie drugie echo pochodzi od tych fal, które odbijają się dwukrotnie od dna i raz od powierzchni wody. System RoxAnn został zaopatrzony przez producenta w podstawowy wzorzec umożliwiający identyfikację typu dna. Użytkownik ma jednak możliwość korygowania tego wzorca, czy wręcz tworzenia nowego, dla precyzyjniejszego rozpoznawania typu dna. W przypadku badań nowych akwenów konieczne jest stworzenie wzorców, które będą odpowiadały, zazwyczaj niewielkiemu zróżnicowaniu typu dna. Będzie to wymagało swego rodzaju kalibracji sprzętu, polegającej na odniesieniu pomierzonych wartości parametrów do występujących w danych miejscach typów dna. W tym celu, przy pomocy kotwiczki lub płetwonurków, pobierane będą próby roślin ze wszystkich tych partii dna, w których rejestrowano wyraźne różnice mierzonych parametrów.

Aparatura do akustycznego rozpoznawania typu dna - RoxAnn Groundmaster Stereo System

Inwentaryzacja roślinności wynurzonej będzie wykonana przy użyciu zdjęć satelitarnych. Analiza tych zdjęć będzie przeprowadzona w programie ArcGIS 9.2 z Image Analysis. Z wybranych obszarów strefy brzegowej jeziora (ich liczba będzie określana na podstawie analizy zdjęć satelitarnych) pobierane zostaną próby roślin do badań taksonomicznych.

Inwentaryzacja mięczaków będzie wykonana na podstawie pobranych z dna jeziora prób. Próby zostaną pobierane w różnych porach roku (przez 2 lata). Miejsca poboru prób uwzględniać będą batymetrię zbiornika oraz charakter osadów, a także obecność roślinności podwodnej. Łącznie pobranych zostanie 414 prób z 23 stanowisk.

Badania osadów i wody w strefie litoralu, w celu wykrycia stałych źródeł dopływu zanieczyszczeń, będą wykonywane przy użyciu powszechnie stosowanych metod analitycznych (ASA, spektometria). Próby będą pobierane przy użyciu sondy rurowej konstrukcji prof. Rutkowskiego oraz aparatu Rutnera.

Określenie presji kormoranów na populację ryb jeziora Wigry będzie realizowane poprzez obserwacje terenowe i badania laboratoryjne. W terenie zbierane zostaną wypluwki kormoranów i odchody, które następnie będą poddawane analizie. Aby upewnić się, że znalezione w wypluwkach szczątki sielawy pochodzą z Wigier na początku projektu oznakowano narybek sielawy barwnikami fluorescencyjnymi i wpuszczono go do jeziora. Przy znakowaniu wykorzystuje się wiązanie barwników fluorescencyjnych z wapniem i ich trwałe odkładanie się w otolitach. Znalezione w wypluwkach otolity wymagają jednak wcześniejszego oszlifowania.

Do pomiarów prądów w jeziorze wykorzystywana będzie metoda Eulera, która polega na obserwacji w określonym stałym punkcie zmian prędkości i przyspieszeń kolejno przemieszczających się elementów analizowanego strumienia. W tych warunkach przyrząd pomiarowy kontroluje dany punkt pola nie zmieniając swego położenia w trakcie całej serii obserwacyjnej. Dokładana ilość i lokalizacja punktów pomiarowych zostanie ustalona po dokonaniu szczegółowej analizy batymetrycznej misy jeziora. Wstępnie wybrano około 20 reprezentatywnych punktów pomiarowych zlokalizowanych wzdłuż głównych osi jeziora, w strefie brzegowej oraz w pobliżu dopływów. Do pomiarów prądów użyty zostanie dwuwymiarowy prądomierz akustyczny 2D-ACM.