kliknij,
aby powiększyć
|
Z BIEGIEM RZEK
Rzeki w Wigierskim Parku Narodowym urzekają
malowniczością i kameralnością. Tocząc swe czyste
wody przez lasy,
pola, łąki, rozległe tereny bagienne, tworzą
sprzyjające warunki występowania bogatej fauny i
flory.
Każda z rzek ma swój urok i specyfikę. Za sprawą
ciemnego koloru dna, nurty największej rzeki -
Czarnej Hańczy
przybierają lokalnie smolistoczarną barwę. Na ogół
leniwie płynąca Kamionka tworzy także rwący i
kamienisty przełom. Wody
Wiatrołuży żłobią najgłębszą w parku dolinę rzeczną,
a Maniówka charakteryzuje się dużą, sezonową
zmiennością przepływu
wody. Długość Samlanki i Bystrej nie przekracza
jednego kilometra, a parkowej Gremzdówki niespełna
dwóch. Pomimo
przyrodniczej i krajobrazowej odmienności, wszystkie
wody płynące łączy pierwotne, naturalne piękno.
Czarna Hańcza ma co najmniej dwa oblicza. Górny,
dziki odcinek wkraczający na teren WPN-u, płynie
początkowo wyłącznie
w otoczeniu lasów. Brak tu jakichkolwiek zabudowań
ludzkich. Bardzo szybki nurt i kamieniste dno
sprawiają, iż patrząc na
rzekę z mostu w Sobolewie, mamy wrażenie obcowania z
podgórskim potokiem.
W przyujściowym odcinku rzeka stopniowo wytraca swój
impet - jej nurt staje się wolniejszy, a koryto
wcina się głębiej
w podłoże i znacznie zwęża. Brzegi są podmokłe i
grząskie, a rozszerzającą się tu dolinę rzeczną
zajmują rozległe torfowiska
i olsy – kraina łosia. W spowolnieniach nurtu oraz
tworzących się strefach zastoiskowych, lustro wody
pokrywa bardzo charakterystyczna
trawa - brodobrzanka wodna.
Czarna Hańcza kończy swój górny bieg w jeziorze
Wigry, wlewając do Zatoki Hańczańskiej ok. 1,5 metra
sześciennego wody
na sekundę i to właśnie jej jakość ma decydujący
wpływ na stan czystości północnej części Wigier.
Jeszcze w niedalekiej
przeszłości, za sprawą odprowadzanych do rzeki słabo
oczyszczanych ścieków z Suwałk, Czarna Hańcza niosła
tak duży
ładunek zanieczyszczeń, że walory przyrodnicze
jeziora ulegały poważnej degradacji. Od ponad 10 lat
ilość odprowadzanych
zanieczyszczeń uległa zmniejszeniu, a proces wzrostu
żyzności jeziora Wigry został znacznie spowolniony.
Z powodu całkowitego wyłączenia z turystyki wodnej,
odcinek Czarnej Hańczy powyżej Wigier jest mało
znany, choć tutejsze
walory przyrodnicze oraz krajobrazowe warte są
obejrzenia z tras lądowych. Wędrując zielonym
szlakiem turystycznym
im. Antoniego Patli, którego fragment przebiega
przez rzekę oraz przylegające do niej torfowiska,
można obserwować różnorodne
zbiorowiska roślinne charakterystyczne dla
zabagnionych dolin rzecznych, można tu zobaczyć:
żurawia, bielika, bobra,
łosia czy nawet wilka.
Drugie oblicze rzeki to Czarna Hańcza poniżej
Wigier. Na tym odcinku rzeka jest znacznie szersza.
Występują tu liczne meandry,
zmienna jest prędkość przepływu wody, szerokość
koryta rzecznego, głębokość. W rzece zalegają
powalone przez
bobry oraz wichury drzewa.
Na tym odcinku rzeka i jej dolina jest bardziej
przekształcona przez człowieka. Miejsca o
wolniejszym nurcie obficie porasta
roślinność zanurzona, m.in.: strzałka wodna,
grążele, rogatki, wywłóczniki, będąca miejscem
bytowania ryb oraz wielu
bezkręgowców wodnych, np. larw owadów, mięczaków i
skorupiaków. W szybkich, omywających
kamienisto-żwirowe dno
prądach rzecznych, występują pstrągi i strzeble
potokowe, a nawet minogi.
Rozległe przybrzeżne trzcinowiska oraz liczne
wysepki porośnięte bujnie różnorodną roślinnością
dają schronienie ptactwu
wodnemu. Nad brzegami często spotkać możemy bobrowe
domy - okazałe żeremia zbudowane z gałęzi i błota.
Charakterystyczną cechą kamienistych bystrzy całej
Czarnej Hańczy jest występujący lokalnie ciemny,
wręcz czarny kolor
dna, który powoduje, że nawet w bardzo płytkich
miejscach trudno dostrzec jego zarysy - być może
stąd wywodzi się nazwa
tej pięknej rzeki.
Kamionka to miniatura Czarnej Hańczy powyżej Wigier
– tyle że mniejsza, poza tym również bardzo ciekawa
pod względem
przyrodniczym i krajobrazowym. Otacza ją piękny las,
który tylko w końcowym odcinku, tuż przy ujściu do
jeziora Pierty, ustępuje
miejsca zabagnionej dolinie. Na rzece są zarówno
odcinki leniwe, bujnie zarośnięte roślinnością
podwodną i wynurzoną,
jak również bardzo szybko płynące po kamienistym
podłożu i przypominające mały górski potok.
Kamionkę licznie zasiedlają bobry, które budując
tamy, regulują tempo przepływu wody przez koryto
rzeczne i tworzą lokalnie
niewielkie rozlewiska, w których chętnie bytują
ryby, małże, ślimaki, płazy, wydry.
Z północnych wysoczyzn parku wypływają dwie rzeki –
Wiatrołuża i Maniówka. Każda z nich zaczyna swój
bieg z osobna,
by po kilku kilometrach połączyć się w jeden nurt.
Większa jest Wiatrołuża – szersza, głębsza i niesie
więcej wody. W swym
górnym biegu rzeka ta szybko płynie po żwirowatym
podłożu i żłobi miejscami bardzo głęboką dolinę,
którą porastają lasy.
Niepowtarzalną panoramę tego odcinka rzeki, która
tworzy tu głęboki, jak na nizinne warunki, wąwóz,
obserwować można
z wieży widokowej w pobliżu miejscowości Lipniak.
Wiatrołużę i Maniówkę zasilają liczne źródła –
zarówno nadbrzeżne o charakterze wysiękowym - jak i
silnie bijące z dna
rzeki. Latem woda tych rzek ma często temperaturę o
kilka stopni niższą niż w innych ciekach parku. W
silnie uwodnionych
torfowiskach, zasilanych wodami wysiękowymi,
występuje podtyp torfowisk źródliskowych - są to
jedne z najcenniejszych
siedlisk na terenie parku.
Z zabagnionego obniżenia terenu położonego pomiędzy
trzema jeziorami – Samle Wielkie, Samle Małe oraz
Przetaczek
bierze swój początek malutka Samlanka. Ta krótka, bo
zaledwie kilometrowej długości rzeczka,
charakteryzuje się dużą naturalnością
- płynie w całości w otoczeniu lasów, a jej
miejscami trudno dostępne brzegi bujnie porasta
roślinność bagienna,
szczególnie obficie występuje tu skrzyp wodny. Uroku
dodają Samlance liczne ślady obecności bobrów –
tamy, żeremia,
kanały transportowe, liczne zgryzy, a także
zalegające w nurcie oraz nad brzegami powalone
drzewa.
Wiatrołuża z Maniówką, Kamionka oraz Samlanka kończą
swój bieg w jeziorze Pierty. Wypływający z
południowej części
jeziora ciek o nazwie Pietranka jest przez to
zasobny w wodę. Piertanka po opuszczeniu Piert
płynie leniwie w otoczeniu
łąk, przepływa przez jezioro Omułówek i po około
dwustu metrach wpada do północnej zatoki Wigier –
Zadworza.
Tuż przed samym ujściem przy rzece w miejscowości
Tartak zlokalizowana jest wylęgarnia ryb WPN-u.
Hodowany
w wylęgarni narybek sielawy, siei, szczupaka oraz
suma, trafiając corocznie do jezior, zarówno
położonych na terenie
WPN-u, jak też leżących poza jego granicami,
przyczynia się do zachowania tych cennych gatunków w
zarybianych
akwenach.
Najkrótszą rzeką WPN-u jest Dłużanka (Bystra), która
odwadnia jeziora: Okrągłe, Długie i Muliczne i
charakteryzuje się
zmiennym tempem przepływu. W okresie letnim, kiedy
zasilanie tych jezior przez bijące w dnie źródła
równoważy intensywnie
przebiegające zjawisko parowania wody, przepływ w
niej jest ledwo zauważalny. W chłodnych porach roku,
kiedy zjawisko
parowania ograniczają niskie temperatury, przepływ
jest na tyle intensywny, że zapobiega zamarzaniu tej
rzeczki nawet podczas
najsilniejszych mrozów.
Parkowe rzeki – wszystkie poza największą, „dolną”
Czarną Hańczą, są bardzo małe, a więc szczególnie
wrażliwe
na wszelkie wpływy działalności ludzkiej. Swe
naturalne piękno oraz ogromną przyrodniczą wartość
zachowały dzięki minimalnej
ingerencji człowieka w koryta rzeczne oraz doliny. W
przeszłości ich ubogie w wodę nurty uznano za mało
użyteczne
i niezagrażające człowiekowi, pozostawione samym
sobie zachowały swój pierwotny charakter. W dobie
wzrastającej presji
ludzkiej, związanej głównie z zabudową coraz to
nowych obszarów rzeki, wymagają szczególnej troski.
W Wigierskim Parku
Narodowym środowiska te mają szansę zachować
naturalne piękno - wiele fragmentów Kamionki,
Wiatrołuży i Maniówki oraz
całą „górną” Czarną Hańczę objęto ochroną ścisłą,
która ma zabezpieczyć je przed zaśmiecaniem,
niszczeniem roślinności,
zabudową hydrotechniczną, kłusownictwem rybackim,
płoszeniem zwierząt związanych ze środowiskiem
wodnym. O jakości
ich wód decydują jednakże dopływy zanieczyszczeń z
terenu całych zlewni, w znacznej części położonych
poza obszarem
chronionym. Dotyczy to w szczególności Czarnej
Hańczy, której zlewnia obejmuje obszar blisko 190
km². Walory krajobrazowe
oraz bogactwo flory i fauny tych małych krain
rzecznych można podziwiać z punktów widokowych oraz
przemierzając
niektóre piesze szlaki turystyczne.
|