ANALIZA DZIAŁALNOŚCI WIGIERSKIEGO PARKU NARODOWEGO W 2017 ROKU

KRZYWE 2018

---

3. ANALIZA I OCENA WYPEŁNIANIA PODSTAWOWYCH FUNKCJI PARKU

3.1. Ochrona ekosystemów leśnych

3.1.1. Ochrona lasu

Łukasz Skiendziul

W celu zabezpieczenia ekosystemów leśnych przed czynnikami abiotycznymi i biotycznymi, w 2017 roku wykonano następujące zabiegi:

1. Prognozowanie wystąpienia zagrożenia ze strony owadów liściożernych polegające na:

a. próbnych odłowach samców brudnicy mniszki do 39 pułapek feromonowych, w których zastosowano feromon o nazwie Lymodor;

b. obserwacjach intensywności lotów samic brudnicy mniszki wykonanych metodą transektów (10 drzew). Samice zaobserwowano jedynie w obwodzie ochronnym Krusznik (8 szt.);

c. jesiennych poszukiwaniach owadów zimujących w ściółce na powierzchniach podokapowych. Zebrano i oznaczono materiał z 52 partii kontrolnych, nowo wyznaczonych w 2017 roku metodą „10 ramek”. Był to zatem pierwszy (od 10 lat) rok prognozowania występowania owadów na tych powierzchniach.

2. Ograniczanie występowania owadów kambiofagicznych polegające na:

a. wykładaniu drzew pułapkowych, tzw. pułapek klasycznych (13 sztuk). Wykorzystano w tym celu głównie wiatrołomy i wywroty oraz drzewa uszkodzone. Pułapki służyły obserwacji stadiów rozwojowych korników świerkowych, po wykorzystaniu były terminowo korowane lub wywożone z lasu;

b. odłowach kambiofagów świerka (kornik drukarz i chrząszcze towarzyszące) w pułapki feromonowe (181 sztuk). Zastosowano pułapki Theysohna. Do zwabienia chrząszczy wykorzystano feromon Ipsodor;

c. wyszukiwaniu od początku maja do końca sierpnia drzew zasiedlonych przez kornika drukarza, przypłaszczka granatka i inne owady. W wyniku tych czynności usunięto 3 424 m³ (w 2015 r. – 4 721  m³) drewna świerkowego i 1024 m³ (w 2015 r. – 776  m³) drewna sosnowego zasiedlonego przez owady. Prowadzono także systematyczną kontrolę i czyszczenie wyłożonych pułapek feromonowych. Zajmowało się tym 10 osób, które przepracowały łącznie 5 940 godzin;

d. rozdrabnianiu gałęzi po usuniętych świerkach, na powierzchniach przygotowywanych do odnowienia i w ramach działań przeciwpożarowych – 1 075 rbh, z pozostawieniem biomasy na miejscu oraz 50 rbh z wywiezieniem poza powierzchnie, które były przygotowywane do powtórnego użytkowania rolnego.

3. Ograniczanie szkód wyrządzanych przez duże ssaki roślinożerne w drzewostanach polegające na:

a. zabezpieczaniu upraw repelentem Wam Extra PA na powierzchni 57,71 ha. Ochronę stosowano tylko na części sadzonek, zapewniając utrzymanie bazy żerowej zwierząt. Na jednym hektarze powierzchni upraw smarowano ok. 1,5-2 tys. sadzonek;

b. wykonaniu nowych ogrodzeń z użyciem siatki o wys. 2 m (7 938 mb), w celu ochrony 12,70 ha upraw. Naprawiano także stare grodzenia (284 rbh) oraz usunięto te, które spełniły już swoje zadanie (287 mb);

c. uprawie 5,51 ha poletek zaporowych (owies, kukurydza). Poletka wykorzystano w celu zatrzymania zwierzyny w lesie w okresie nasilonych szkód w uprawach rolnych.

W 2009 roku zaprzestano zabezpieczania sadzonek osłonami indywidualnymi, podczas gdy w latach poprzednich co roku stosowano tę metodę (1500-4000 szt.). Od 2010 roku rozpoczęto zdejmowanie osłon indywidualnych zakładanych kilka lat wcześniej i również w 2017 roku kontynuowano te działania – osłony indywidualne zostały zdjęte z 3 450 sztuk sadzonek, ponieważ spełniły już swoją rolę ochronną, a drzewa wyrosły i już są mniej narażone na zgryzanie przez zwierzynę pędów głównych. Zakres i rozmiar wymienionych czynności od kilku lat utrzymuje się na podobnym poziomie.

W 2017 r. po raz kolejny zakup materiałów oraz koszty usług z zakresu ochrony lasu w całości były sfinansowane ze środków funduszu leśnego

3.1.2. Redukcja zwierząt podlegających regulacji ilościowej

Dorota Zaborowska

Redukcję zwierząt łownych wykonuje się w związku z potrzebą ochrony upraw, młodników i naturalnych odnowień przed zgryzaniem oraz ograniczeniem szkód w uprawach rolnych wyrządzanych przez zwierzynę, na podstawie Zarządzenia nr 2/2016 Dyrektora WPN z dnia 4 stycznia 2016 roku w sprawie redukcji liczebności niektórych gatunków zwierząt łownych na terenie Parku, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o ochronie przyrody i prawie łowieckim.

Ustalanie rocznych planów redukcji odbywa się na podstawie corocznych inwentaryzacji zwierzyny. W związku z tym, że w październiku 2016 r. wykonywano dodatkowe liczenie dzików, które odbywało się w całym kraju, w 2017 roku odstąpiono od liczenia zwierząt metodą pędzeń próbnych (również w sąsiednich nadleśnictwach). Liczebność zwierząt łownych w parku ustalono na podstawie danych z jesiennej inwentaryzacji (pędzenia) oraz obserwacji i wynosiła ona: 40 łosi, 380 jeleni, 320 saren i 87 dzików.

Liczebność zwierzyny w latach 2002-2017 przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1. Liczebność zwierzyny w latach 2002 – 2017

Redukcję populacji zwierzyny grubej zaplanowano w liczbie 127 osobników, w tym 27 jeleni i 100 dzików. Od 2016 r. w WPN nie wykonuje się redukcji saren. W sierpniu plan redukcji dzików zwiększono 19 szt. Łącznie, liczba dużych ssaków zmniejszyła się o 139 osobników (95,2% założonego planu, w zeszłym roku 91,6%), w tym:

Ponadto, odnotowano 1 upadek łosia byka w wyniku kolizji z samochodem na drodze Wiatrołuża–Lipniak oraz 12 upadków saren, z czego 10 zostało zagryzionych przez wilki, a przyczyną 2 upadków były kolizje drogowe. W przypadku upadków jeleni, głównym powodem były również zagryzienia przez wilki (8), a następnie potrącenia przez samochód (3). Na terenie parku odnotowano na podstawie danych z fotopułapek obecność 3 grup rodzinnych wilków – 9 osobników. Z raportu wykonanego na zlecenie WPN przez dr. inż. Roberta W. Mysłajka i dr Sabinę Nowak ze Stowarzyszenia dla Natury „Wilk” dotyczącego oceny diety wilków na podstawie badania ich odchodów w 2017 roku wynika, że najczęściej zjadana była sarna (39,6%), a następnie jeleń (18,7%) i bóbr (10,9%).

Przez cały rok obowiązywały ograniczenia związane z występowaniem afrykańskiego pomoru świń (ASF). Do września cały obszar parku położony był w strefie ochronnej (żółtej). Od czasu wystąpienia przypadków ASF u dzików w gminie Krasnopol (w  pobliżu miejscowości Murowany Most) oraz u świń na Litwie (Aradninkai) w pobliżu granicy z Polską – obszar gminy Krasnopol i Giby na terenie parku został objęty ograniczeniami (strefa czerwona), gmina Suwałki pozostała w strefie żółtej.

W związku ze stałym zagrożeniem rozprzestrzenianiem się wirusa ASF, w sierpniu minister środowiska, stosownie do rekomendacji Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, polecił zintensyfikować redukcję dzików, tak aby zagęszczenie na obszarze kraju nie przekraczało 0,1 osobnika/km² na wschód od Wisły i 0,5 osobnika/km² na zachód od Wisły – również na terenie parków narodowych. Z tego powodu dokonano korekty zadań ochronnych i zwiększono planowaną redukcję dzików do 119 szt. WPN zakupił w sierpniu komorę chłodniczą do przechowywania tusz dzików do czasu zbadania ich w kierunku ASF. Chłodnia została zlokalizowana w Czerwonym Folwarku, w budynku bazy rybackiej.

Od 17.02.2014 r. (pierwszy przypadek ASF w Polsce) stwierdzono 877 przypadków u dzików, w tym 716 przypadków w 2017 r. oraz 104 przypadki u świń, z tego 81 przypadków w 2017 roku.

W 2017 roku WPN wypłacił rolnikom odszkodowania za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne w wysokości 119 156,94 zł (w 2016 r. – 98 696,25 zł). Powierzchnia zredukowana szkód wyniosła 77,38 ha (w 2016 r.– 71,53 ha). W porównaniu do roku ubiegłego wzrosła łączna powierzchnia zredukowana szkód, a także kwota wypłaconych odszkodowań o ponad 20 000 zł (wyższe ceny zbóż i ziemniaków).

Wartość wypłaconych odszkodowań w latach 2007-2017 przedstawia rysunek 2.

Rysunek 2. Wartość odszkodowań za szkody wyrządzone przez zwierzynę łowną w latach 2007-2017

3.1.3. Hodowla lasu

Łukasz Skiendziul

3.1.3.1. Realizacja zadań ochronnych

W roku 2017 wykonano następujące zadania z zakresu hodowli lasu:

• dolesianie luk i przerzedzeń – 1,81 ha;

• podsadzenia w drzewostanie – 5,56 ha;

• poprawki i uzupełnienia – 3,92 ha;

• pielęgnowanie gleby, niszczenie chwastów na uprawach na powierzchni 17,28 ha;

• czyszczenia wczesne na powierzchni 3,64 ha;

• czyszczenia późne na powierzchni 22,61 ha;

• jesienne przygotowanie powierzchni pod odnowienia w 2018 r. na powierzchni 13,30 ha.

Zabiegi ochronne sfinansowane były ze środków funduszu leśnego, w ramach przedsięwzięcia: „Czynna ochrona ekosystemów leśnych Wigierskiego Parku Narodowego w 2017 roku”.

Rysunek 3. Analiza wykonania głównych prac z zakresu hodowli lasu w latach 2013 – 2017 [ha]

Tabela 5. Wykorzystanie materiału sadzeniowego w 2017 r.

Tabela 6. Wykorzystanie materiału sadzeniowego w latach 2002 – 2017 r.

3.1.3.2. Ocena udatności upraw

W 2017 roku ocenie udatności podlegały uprawy z roku 2013 (ocena w piątym roku istnienia uprawy – ocena końcowa) i z 2016 (ocena w drugim roku istnienia uprawy – ocena wstępna). Przy ocenie brano pod uwagę następujące elementy: stopień pokrycia powierzchni przez uprawę, oznaki chorobowe i uszkodzenia wywołane przez czynniki przyrody żywej i nieożywionej, formę zmieszania gatunków, skład gatunkowy uprawy. Udatność każdej ocenianej uprawy oceniono w czterostopniowej skali: uprawa bardzo dobra, dobra, zadowalająca i przepadła.

Wyniki oceny są następujące:

Uprawy z roku 2013, ocena końcowa:

Uprawy z roku 2016, ocena wstępna:

3.1.4. Pozyskanie i sprzedaż drewna

Wojciech Kamiński

3.1.4.1. Użytki przygodne

W ramach przeprowadzonych w 2017 roku cięć pielęgnacyjnych i przygodnych pozyskano drewno o łącznej masie 16,52 tys. m³ (15,03 tys. m³ w 2016), w tym 16,31 tys. m³ grubizny, tj. przeciętnie ok. 1,70 m³ z 1 ha powierzchni leśnej parku.

W cięciach przygodnych pozyskanie grubizny na 2017 rok zaplanowano w rozmiarze 3,97 tys. m³, natomiast wykonano 5,31 tys. m³, tj. o ok. 0,6 tys. m³ więcej niż w 2016 r. i o 1,7 tys. m³ więcej niż w 2015 r., głównie z powodu usunięcia większej niż planowano masy drewna świerkowego – drzew zasiedlonych oraz złomów i wywrotów (plan – 2,50 tys. m³; wykonanie – 3,59 tys. m³).

Podobnie jak w latach ubiegłych, usuwano przede wszystkim drzewa iglaste – złomy, wywroty, drzewa zasiedlone przez owady i opanowane przez grzyby. Drewno gatunków liściastych w większości przypadków pozostawiano w lesie do naturalnego rozkładu. Usuwano je głównie w razie konieczności zapewnienia przejezdności dróg.

Rysunek 4. Struktura gatunkowa drewna pozyskanego w 2017 r. w cięciach przygodnych

W 2017 r. nie stwierdzono istotnych zagrożeń dla stabilności drzewostanów WPN, co potwierdza, że zabiegi związane z utrzymaniem odpowiedniego stanu sanitarnego lasu były dotychczas przeprowadzane prawidłowo. Porównanie rozmiaru pozyskania drewna w ramach cięć przygodnych na przestrzeni ostatnich kilku lat przedstawia poniższy rysunek:

Rysunek 5. Masa drewna pozyskanego w ramach cięć przygodnych w latach 2006-2017

Zmniejszeniu, w stosunku do roku ubiegłego, uległa masa usuniętego - zasiedlonego posuszu świerkowego, która wyniosła 2,65 tys. m³, przy 3,20 tys. m³ w 2016 r.

Rysunek 6. Zasiedlone drewno świerkowe usunięte w latach 1996-2017

Największym, potencjalnym zagrożeniem dla drzewostanów parku są szkody powodowane zmianami warunków meteorologicznych. Niebezpieczeństwo powstania szkód na skutek silnie wiejących wiatrów jest szczególnie duże w okresie letnim i jesiennym.

W związku z przyjętą zasadą pozostawiania na pniu zasiedlonych drzew ponadprzeciętnych, prowadzony jest stały monitoring wpływu tych drzew na stan sanitarny i trwałość drzewostanów, ze szczególnym uwzględnieniem tych powierzchni, w których udział świerka w składzie wynosi ponad 40%. Wyniki obserwacji posłużą do ustalenia dalszych procedur postępowania w ekosystemach leśnych Wigierskiego Parku Narodowego.

3.1.4.2. Cięcia pielęgnacyjne

Zabiegami pielęgnacyjnymi w 2017 roku objęto powierzchnię 275,80 ha, w tym trzebieżami wczesnymi – 54,64 ha i trzebieżami późnymi – 221,16 ha. Plan powierzchniowy i masowy zabiegów został wykonany w pełnym zakresie.

Tabela 7. Wykonanie masowe cięć pielęgnacyjnych (trzebieży) w 2017 r.

3.1.4.3. Drzewa pozostawione do naturalnego rozkładu

W 2017 roku wyznaczono i pozostawiono w lesie 864 szt. drzew martwych. Łącznie w latach 1997-2017 zaewidencjonowano 16 221 szt. takich drzew. Ponadto, w ciągu roku, na powierzchniach trzebieżowych pozostawiono do naturalnego rozkładu drewno (gałęzie, odpady) o łącznej masie ok. 450  m³. Szacuje się, że rocznie pozostaje na gruncie ponad 1 500 m³ drewna. Szacunek ten obejmuje jedynie posusz ewidencjonowany w ramach zabiegów ochronnych (cięć przygodnych i pielęgnacyjnych), nie zawiera natomiast masy drewna martwego powstającego na skutek oczyszczania się pni z gałęzi, czy też naturalnego wydzielania się drzew przygłuszonych w młodszych klasach wieku.

3.1.4.4. Struktura sortymentowa pozyskania

W strukturze pozyskania w 2017 roku, podobnie jak w latach ubiegłych przeważały sortymenty średniowymiarowe i stanowiły 60% całkowitej masy pozyskanej grubizny. Drewno wielkowymiarowe miało 40% udziału w manipulowanych sortymentach. Jest to wynikiem specyfiki prowadzenia zabiegów ochronnych w parkach narodowych. Wykonywane są głównie zabiegi pielęgnacyjne w drzewostanach II-III klasy wieku, w których głównym sortymentem jest drewno klasy S2. Nie zakłada się powierzchni zrębowych, a drewno wielkowymiarowe pochodzi przede wszystkim z cięć przygodnych. W ramach tych cięć usunięciu podlegają wyłącznie drzewa chore i uszkodzone, co nie pozostaje bez wpływu na jakość uzyskiwanego surowca. Drewno wielkowymiarowe pozyskane w ramach takich cięć jest klasyfikowane jako WC0 i WD czyli w średniej i niskiej klasie jakości. W Wigierskim Parku Narodowym nie pozyskuje się sortymentów tzw. „cennych”. Zauważalny jest, w stosunku do lat ubiegłych, stopniowy wzrost udziału drewna wielkowymiarowego (33% w 2016 r. i 26% w 2015 r.). Związane jest to zarówno z faktem rozpoczęcia w 2016 r. i kontynuowaniem w 2017 r. cięć rekonstrukcyjnych w drzewostanach wymagających przebudowy i dostosowania składu gatunkowego do warunków siedliskowych, jak również ze wzrostem usuwanej masy drewna świerkowego, zasiedlonego przez kornika drukarza.

Tabela 8. Struktura sortymentowa pozyskania w latach 2015-2017

3.1.4.5. Sprzedaż drewna

W 2017 roku rozchodowi podlegało ogółem 15,63 tys. m³ drewna pochodzącego z bieżącego pozyskania i zapasu z roku 2016. Szczegółowo strukturę sprzedaży według sortymentów przedstawia tabela „Sprzedaż drewna” – załącznik nr 10a do analizy.

Dochód netto ze sprzedaży drewna wyniósł 2 764 tys. zł, przy 2 404 tys. zł w roku 2016. W analizowanym okresie nastąpił wzrost ceny średniej sprzedawanego surowca. Średnia cena 1 m³ drewna (netto) w 2017 r. wyniosła 180 zł, przy 165 zł w 2016 r.

Dochód ze sprzedaży drewna planowano na 2 457 tys. zł, wykonanie wyniosło 2 764 tys. zł.

Na dzień 31.12.2017 roku, na gruncie pozostał zapas niesprzedanego drewna o łącznej masie 1158,91 m³, w tym:

• drewno wielkowymiarowe (W0) – 74,77  m³,

• drewno średniowymiarowe (S2a) – 975,92  m³,

• opałowe – 108,22  m³.

3.1.5. Ochrona przeciwpożarowa

Wojciech Kamiński

3.1.5.1. Analiza zagrożenia pożarowego w lasach

W 2017 roku nie zarejestrowano zdarzeń pożarowych w granicach administracyjnych WPN.

3.1.5.2. Realizacja zadań bieżących z ochrony przeciwpożarowej

W ramach ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych zrealizowano następujące zadania:

• powiększanie prześwitów dróg – 15,05 km;

• czyszczenie linii oddziałowych – 1,45 km;

• konserwacja dróg pożarowych – 5,10 km;

• remonty dróg pożarowych – 6,78 km;

• konserwacja punktów czerpania wody – 4 szt.;

• porządkowanie poboczy dróg – 166,66 ha;

• wymiana tablic ppoż. – 6 szt.;

• bieżące przeglądy gaśnic i agregatów w bazach ppoż. – 28 szt.;

• bieżące przeglądy sieci rrl – 32 szt.

Większość prac wykonano w ramach zadania „Ochrona przeciwpożarowa na terenie Wigierskiego Parku Narodowego w 2017 roku” sfinansowanego ze środków funduszu leśnego.

Ochrona przeciwpożarowa obiektów budowlanych przedstawiała się następująco:

• bieżące przeglądy gaśnic w budynkach WPN – 48 szt.;

• bieżące konserwacje hydrantów – 8 szt.

3.1.5.3. Dane statystyczne występowania pożarów oraz poniesionych strat

Tabela 9. Pożary na terenie WPN w latach 2008-2017, odnotowane w WPN.

3.1.5.4. Służba Ochrony Przeciwpożarowej Parku

Piotr Pieczyński

Na terenie WPN od 2002 r. działa Służba Ochrony Przeciwpożarowej Parku (SOPP), która patroluje teren, zabezpiecza miejsca zdarzenia do działań ratowniczych, pomaga jednostkom ochrony przeciwpożarowej w prowadzeniu akcji, uczestniczy w działaniach edukacyjnych parku. W okresie zagrożenia pożarowego służba prowadzi dyżury, dysponując samochodem patrolowo- gaśniczym wyposażonym w wysokociśnieniowy moduł gaśniczy.

Działania w 2017 r.:

• dyżury w Punkcie Alarmowo-Dyspozycyjnym (od 8 kwietnia do 15 października 2017 r.);

• dyżury alarmowe SOPP na telefon (od 8 kwietnia do 15 października 2017 r.);

• patrole przeciwpożarowe (od 1 czerwca do 2 października 2017 r.).

Tabela 10. Akcje SOPP w 2017 roku.

3.1.5.5. Wyposażenie przeciwpożarowe w dyspozycji Służby Parku

Tabela 11. Wyposażenie baz sprzętu przeciwpożarowego.

Podręczny (indywidualny) sprzęt przeciwpożarowy:

• hydronetki plecakowe wodne: wyposażenie każdego leśniczego – 1 szt. (łącznie w WPN – 10 szt.),

• hydronetki plecakowe wodnopianowe: wyposażenie nadleśniczego – 1 szt., Straż Parku – 1 szt., SOPP – 2 szt. (łącznie w WPN – 4 szt.),

• tłumice gumowe: wyposażenie każdego leśniczego – 1 szt., nadleśniczego – 1 szt., Straż Parku – 1 szt., SOPP – 2 szt. (łącznie w WPN – 14 szt.),

• samochód patrolowy Straży Parku, możliwość wyposażenia w agregat gaśniczy ze zbiornikiem wodnym o pojemności 200 litrów.

3.1.5.6. Szkolenia, warsztaty i akcje propagandowe

W dniu 31.03.2017 r. odbyła się odprawa szkoleniowa dla Służby Ochrony Przeciwpożarowej Parku.

3.1.5.7. Kontrole i zalecenia

W kwietniu 2017 r. przeprowadzone zostały na terenie WPN-u coroczne kontrole z zakresu ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych przez Komendę Miejską PSP w Suwałkach oraz Komendy Powiatowe PSP w Augustowie i Sejnach. W toku przeprowadzonych kontroli nie stwierdzono istotnych nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przepisów ppoż.

3.2. Ochrona lądowych ekosystemów nieleśnych

3.2.1. Zabiegi w ekosystemach

Łukasz Skiendziul

W 2017 r. powierzchnia gruntów nieleśnych będących w użytkowaniu wieczystym i stanowiących własność Parku wynosiła 590,82 ha.

Podział gruntów nieleśnych według kategorii użytkowania przedstawia się następująco:

grunty orne	– 237,69 ha
łąki i pastwiska	– 153,50 ha
nieużytki	– 199,63 ha

Grunty rolne o pow. 185,06 ha (52%) były użytkowane rolniczo:

• przez pracowników WPN-u i miejscowych rolników na podstawie umów dzierżawnych zawartych w drodze przetargu nieograniczonego – 93,68 ha,

• na potrzeby Parku (użytkowane ornie oraz kośnie) – 91,38 ha.

Na użytkowanych przez Wigierski Park Narodowy gruntach prowadzono uprawę owsa, żyta, łubinu oraz mieszanek traw i koniczyny. Zabiegi te wykonywano w celu utrzymania gruntów w odpowiedniej kulturze rolnej, zachowania różnorodności biologicznej, zapewnienia materiału siewnego na poletka zaporowe oraz zapobiegania zarastaniu gruntów rolnych przez roślinność drzewiastą i krzewy.

W maju 2017 r. WPN złożył kolejny wniosek do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa o przyznanie płatności obszarowej, uzupełniającej oraz z tytułu ONW (obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania) do gruntów rolnych o powierzchni 34,91 ha i otrzymał pozytywną decyzję w sprawie przyznania tych płatności.

Park przystąpił w 2017 roku do nowego działania rolno-środowiskowo-klimatycznego (w wariancie rolnictwo ekologiczne) i jest to zobowiązanie pięcioletnie. Dzięki przyjęciu dodatkowego pakietu, WPN otrzyma, oprócz płatności obszarowej, corocznie dodatkowe wsparcie finansowe. Jednakowoż w związku z tym uczestnictwem, park zobowiązany jest do poddawania się corocznej kontroli upraw. W sierpniu przeprowadzona była kontrola, którą po raz kolejny wykonała firma BIOCERT z Krakowa. Wigierski Park Narodowy przeszedł ją bez żadnych zastrzeżeń.

W ramach ochrony czynnej nieleśnych ekosystemów otwartych przestrzeni, w 2017 roku wykonano zabiegi polegające na usuwaniu zakrzaczeń – 8,80 ha oraz koszeniu łąk, pastwisk, terenów podmokłych i bagien na powierzchni 47,67 ha wraz z usuwaniem biomasy poza powierzchnię. Zabieg wykonuje się w celu przeciwdziałania zarastaniu ekosystemów i utrzymania obecnie istniejących zbiorowisk roślinnych.

Kolejny rok, na tak dużą skalę, prowadzono walkę z inwazyjnymi gatunkami obcego pochodzenia. Prace polegały między innymi na:

• koszeniu, wyrywaniu:

- niecierpka gruczołowatego (46,51 ha),

- nawłoci kanadyjskiej (12 m²);

• wyrywaniu, karczowaniu i usuwaniu odrośli:

- klonu jesionolistnego (0,50 ha),

- dębu czerwonego (0,01 ha),

- czeremchy amerykańskiej (3,64 ha);

• dwukrotnym koszeniu zarośli trojeści amerykańskiej (0,90 ha) oraz co najmniej dziesięciokrotnym koszeniu i wyrywaniu rdestowca ostrokończystego (2 260 m²), w celu osłabienia siły życiowej i w konsekwencji wyeliminowania z flory WPN.

Zabieg koszenia i odkrzaczania oraz walka z inwazyjnymi gatunkami obcymi zostały sfinansowane z programu LIFE+ oraz ze środków otrzymanych z funduszu leśnego.

3.3. Ochrona ekosystemów wodnych

Michał Osewski

W 2017 r. w wybranych ekosystemach wodnych parku kontynuowano program aktywnej ochrony zespołów ryb i raków. Zabiegi ochronne wykonywano w jeziorach: Wigry, Pierty, Mulaczysko, Długie Wigierskie, Leszczewek, Postaw, Krusznik, Okrągłe, Omułówek, Królówek, Klonek, Czarne k. Bryzgla, Czarne k. Gawrych Rudy, Samle Duże, Samle Małe, Gałęziste, Białe koło Piert i Białe Wigierskie, o łącznej powierzchni 2 774,56 ha, oraz na rzece Czarnej Hańczy poniżej jeziora Wigry, na odcinku Wysoki Most – Studziany Las. Polegały one na:

I. zarybieniach wód gatunkami:

1. zagrożonymi skutkami eutrofizacji wód (sielawa, sieja),

2. drapieżnymi (szczupak), w celu zwiększania ich liczebności, wzmacniania w ten sposób skuteczności biomanipulacji,

3. zagrożonymi spadkiem liczebności (lin, pstrąg potokowy, węgorz);

II. odłowach rybackich i wędkarskich, w tym:

1. odłowach regulacyjnych:

- ryb o krótkim cyklu życiowym, w celu zapobiegania wtórnemu zanieczyszczeniu jezior przez snące ryby (sielawa),

- ryb karpiowatych (płoć, leszcz), w celu monitorowania ich liczebności,

- ryb migrujących poza obszar WPN (węgorz);

2. odłowach tarlaków do wychowu materiału zarybieniowego (sielawy, siei, szczupaka);

3. odłowach wędkarskich;

4. odłowach kontrolnych ryb i raków;

III. lokalnym wykaszaniu trzcinowisk w celu poprawy warunków tarliskowych dla ryb oraz polepszenia warunków sanitarnych w strefie brzegowej;

IV. obserwacji stanu zdrowotnego ryb.

3.3.1. Produkcja materiału zarybieniowego i zarybianie

W 2017 r. dokonano zarybień jezior: Wigry, Pierty, Mulaczysko, Długie Wigierskie, Leszczewek, Postaw, Krusznik, Okrągłe, Omułówek, Królówek, Klonek, Czarne k. Bryzgla, Czarne k. Gawrych Rudy, Samle Duże, Samle Małe, Gałęziste, Białe k. Piert i Białe Wigierskie, a także fragmentu rzeki Czarnej Hańczy. Łącznie zarybiono 2 774,56 ha jezior oraz dwukilometrowy odcinek rzeki.

Wpuszczony do jezior parku wylęg sielawy oraz szczupaka pochodził z wylęgarni ryb WPN. Z własnych tarlaków wyhodowano 38 920 000 szt. wylęgu sielawy (z czego 7 440 000 szt. sprzedano rybackim użytkownikom jezior, za kwotę 30 115,00 zł) oraz 750 000 szt. wylęgu szczupaka.

W ramach wykonywanych usług wylęgarniczych, z których korzystało w sezonie 2016/2017 jedenaście podmiotów rybackich, uzyskano dodatkowo 5 520 000 szt. wylęgu sielawy, 45 000 szt. wylęgu siei oraz 2 555 000 szt. wylęgu szczupaka. Za inkubację ikry sielawy i siei WPN uzyskał kwotę 10 065,00 zł, za inkubację ikry szczupaka przejął 1 277 500 szt. uzyskanego wylęgu, którym zostały zarybione jeziora WPN.

Do wybranych jezior oraz rzeki Czarnej Hańczy wpuszczono także narybek węgorza, siei, pstrąga potokowego oraz lina, który został zakupiony ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Ilości materiału zarybieniowego z podziałem na gatunki i ich sortymenty wielkościowe wprowadzone do wybranych wód parku zawarte są w załączniku nr 12.

3.3.2. Odłowy

1. Odłowy regulacyjne

Odłowy regulacyjne wykonywano w jeziorze Wigry (powierzchnia 2 202,035 ha), przy wykorzystaniu rybackiego sprzętu biernego oplatającego (wontony sielawowe, siejowe, okoniowo-płociowe, leszczowe) oraz biernego klatkowego. Ogółem (odłowy regulacyjne i odłowy tarlaków) odłowiono 25 078 kg ryb. Dane dotyczące struktury odłowów zawarte są w załączniku nr 12.

2. Odłowy tarlaków

W kwietniu przeprowadzono na jeziorze Wigry odłowy tarlaków szczupaka, w listopadzie oraz grudniu odłowy tarlaków sielawy i siei. Odłowiono i pozyskano następujące ilości tarlaków (w kg) i zapłodnionej ikry (w litrach):

• szczupaka – 753 kg/21,25 l,

• sielawy – 2 872 kg/422,5 l,

• siei – 262,5 kg/7,75 l.

Z ikry szczupaka wyhodowano 750 000 szt. wylęgu, który wpuszczono do parkowych jezior.

Ikra sielawy i siei jest inkubowana w wylęgarni ryb WPN, a wylęganie narybku nastąpi wiosną 2018 r. W wylęgarni zgromadzono także 48,75 litra zapłodnionej ikry sielawy oraz 1,5 litra ikry siei, którą dostarczyły 3 podmioty rybackie spoza terenu parku.

3. Odłowy wędkarskie

Presja wędkarska w roku 2017 była zbliżona do tej z roku 2016. Zanotowano wzrost sprzedaży licencji długookresowych – całorocznych i półrocznych, przy niewielkim spadku sprzedaży pozostałych kategorii licencji. Łącznie w 2017 roku sprzedano 3 995 licencji wędkarskich, w tym:

• licencje roczne – 346,

• licencje półroczne – 389,

• miesięczne – 52,

• licencje dwutygodniowe – 104,

• licencje tygodniowe – 33,

• licencje dzienne – 3 071.

W roku 2017 sprzedaż licencji prowadzono również za pośrednictwem serwisu internetowego e-parki. W tym systemie sprzedano łącznie 107 licencji wędkarskich.

Odłowy wędkarskie można oszacować na ok. 17 000 kg, z podobną strukturą gatunkową jak w 2016 r.

4. Odłowy kontrolne ryb i raków

W 2017 r. Instytut Rybactwa Śródlądowego przy współpracy z parkiem przeprowadził odłowy kontrolne siei i raków w jeziorze Białym Wigierskim. Na podstawie uzyskanych wyników można wnioskować, że liczebność siei rośnie, zaś obcy rak pręgowaty występuje tam w skrajnie małym zagęszczeniu.

5. Ochrona tarlisk – zimowe koszenie roślinności

W okresie zlodzenia wykonano na jeziorze Wigry (Zatoka Zadworze, Ploso Północne, Ploso Południowe) koszenie roślinności wynurzonej (trzcinowisk), w celu poprawy warunków tarliskowych dla ryb oraz polepszenia warunków sanitarnych w strefie przybrzeżnej. Z powodu niesprzyjających warunków (krótki okres występowania bezpiecznej pokrywy lodowej) wykoszono ok. 13,5 ha trzcinowisk (plan – 20 ha).

6. Stan zdrowotny ryb, śnięcia, zagrożenia

W 2017 r. nie wystąpiły w żadnym z jezior WPN-u zjawiska wywołujące masową śmiertelność ryb (przyduchy, epizoocje). Podobnie jak w latach ubiegłych obserwowano silnie negatywny wpływ kormorana czarnego na rybostan i jakość wód.

3.3.3. Pozostała działalność

W 2017 roku WPN zakończono realizację projektu finansowanego ze środków NFOŚiGW pn: „Czynna ochrona zespołów ryb w wybranych ekosystemach wodnych Wigierskiego Parku Narodowego”. W ramach projektu, w 2017 roku do wybranych wód parku wpuszczono: 26 000 szt. narybku siei, 4 000 szt. narybku pstrąga potokowego, 140 kg narybku węgorza oraz 690 kg narybku lina.

W ramach całego projektu realizowanego od 2013 roku zakupiono i wprowadzono do wód parku:

• narybek węgorza – 380 kg,

• narybek siei – 135 000 szt.,

• narybek pstrąga potokowego – 20 000 szt.,

• narybek suma – 4 000 szt.,

• narybek troci jeziorowej – 4 000 szt.,

• narybek lina – 3450 kg.