3.4. Ochrona gatunków roślin i zwierząt

3.4.1. Czynna ochrona roślin

Maciej Romański

W 2016 r. kontynuowano inwentaryzację gatunków roślin naczyniowych, podlegających ochronie prawnej i wymienianych przez czerwone listy oraz interesujących z innych powodów. Na zakończenie 2016 roku baza danych punktów reprezentujących tę grupę roślin (bez uwzględnienia gatunków obcego pochodzenia) liczyła 15 243 rekordów. Nie znaleziono nowych gatunków, wcześniej nie notowanych.

Oprócz roślin naczyniowych prowadzono dalsze poszukiwania mszaków, głównie wątrobowców oraz dwóch gatunków mchów uznawanych za „relikty puszczańskie” – Neckera complanata i Homalia trichomanoides. W chwili obecnej, zinwentaryzowanych jest 889 drzew zasiedlonych przez Homalia trichomanoides oraz 70 z Neckera complanata.

We współpracy z dr. Piotrem Górskim, kontynuowany jest projekt badawczy dotyczący Cephalozia catenulata oraz całej flory wątrobowców Wigierskiego Parku Narodowego. W 2016 roku znaleziono nowe kłody zasiedlone przez Cephalozia catenulata. Udało się również odnaleźć nowe kłody zasiedlone przez bardzo rzadkie Anastrophyllum hellerianum. Do tego roku, znano wyłącznie dwie kłody na których stwierdzono jego występowanie. W chwili obecnej zinwentaryzowanych jest 18 takich kłód, skupionych jednak tylko w jednym obszarze, w dolinie, na południowym brzegu Czarnej Hańczy.

W chwili obecnej baza danych dotycząca zinwentaryzowanych wątrobowców zawiera 10 984 rekordy. Duża ilość zgromadzonych danych wynika z tego, że wprowadzane są do bazy również dane o jednym bardzo pospolitym (Radula complanata) i jednym dość częstym gatunku ( Metzgera furcata). Gatunki te zajmują podobne nisze ekologiczne, jednak różnią rozkładem przestrzennym. Stanowią one tło dla trzeciego, rzadkiego gatunku (Frullania dilatata). Wszystkie te trzy gatunki są epifitami nadrzewnymi, jednak różnią się znacznie rozkładem przestrzennym i częstością występowania. Radula complanata jest gatunkiem pospolitym, którego występowanie wydaje się być warunkowane, prawie wyłącznie, dostępnością odpowiednich podłoży. Dwa pozostałe gatunki charakteryzują się występowaniem skupiskowym, co związane jest prawdopodobnie z warunkami mikroklimatycznymi, warunkowanymi konfiguracją terenu. Zebrane dane posłużą w przyszłości do próby znalezienia czynników mikrosiedliskowych warunkujących występowanie gatunków epifitycznych. Wydaje się również, że istnieje pewien związek, pomiędzy występowaniem Metzgeria furcata oraz Homalia trichomanoides.

Kontynuowano inwentaryzację obcych gatunków roślin naczyniowych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Do archiwum przeniesiono 2 017 rekordów, głównie dotyczących miejsc w których prowadzone były zabiegi zwalczania gatunków inwazyjnych. Część z miejsc objętych zabiegami ochrony czynnej, zinwentaryzowano ponownie. Obecnie baza danych dotycząca gatunków obcych liczy 9 945 rekordy.

Najliczniej występującym gatunkiem inwazyjnym jest Impatiens parviflora. Obecnie w bazie danych znajduje się 6863 rekordów dotyczących tego gatunku. Bardzo liczny jest również Quercus rubra (903 rekordy). Pomimo usuwania dorosłych egzemplarzy tego gatunku, w ich otoczeniu zostają bardzo duże ilości siewek oraz osobników młodych (w chwili obecnej zarejestrowanych jest 799 siewek tego gatunku oraz 185 osobniki młodociane). Żołędzie dębu czerwonego są również roznoszone, prawdopodobnie przez sójki, a jego siewki znajdowane są w miejscach bardzo odległych od osobników dorosłych. Część ze znalezionych siewek udało się usunąć. Ścięcie dorosłego osobnika zwykle nie oznacza jego ostatecznego usunięcia. W 32 przypadkach, na pniakach po usuniętych egzemplarzach, znaleziono żywe odrośla.

W wydzieleniu 104p znaleziono punktowe nagromadzenie siewek Prunus serotina. W ciągu sezonu letniego usunięto w tym miejscu około 150 siewek, jednak nieustannie pojawiały się nowe okazy. Jeżeli dopuści się do rozwoju części z nich i osiągnięcia dojrzałości, miejsce to może stać się źródłem inwazji w tej części lasu.

Znaleziono również dość duże skupienie Solidago gigantea na niewielkiej wysepce w środkowym biegu rzeki Kamionki. Obydwa gatunki nawłoci (Solidago gigantea i Solidago canadensis), nie są na razie gatunkami częstymi w granicach Parku, ich niewielkie skupienia pojawiają się głównie na ugorach i łąkach, jednak w kilku przypadkach odnaleziono je również w głębi kompleksów leśnych.

Coraz częściej, nawet w miejscach bardzo odległych od osobników macierzystych, znajdowane są siewki i młodociane egzemplarze Acer pseudoplatanus (klon jawor). Gatunek ten jest elementem obcym geograficznie, o dość dużej ekspansywności. W Białowieskim Parku Narodowym gatunek ten jest zwalczany. Źródłem siewek znajdowanych w głębi lasu, są okazy sadzone przy drogach. Większość znajdowanych siewek to formy o barwnych liściach. W przyszłości można spodziewać się wzrastającej ekspansji tego gatunku. W 2016 roku znaleziono również (w głębi lasu z dala od osobników macierzystych) 51 siewek i osobników młodocianych Aesculus hippocastanum (kasztanowiec zwyczajny). Wydaje się, że gatunek ten, w obecnych warunkach klimatycznych, jest zdolny przeżyć w warunkach leśnych. W niektórych wypadkach pochodzenie tych siewek mogło mieć charakter antropogeniczny. Jednak w niektórych przypadkach sposób w jaki nasiona tego gatunku dostały się w głąb kompleksów leśnych jest niejasny.

Nadal prowadzona była inwentaryzacja wybranych gatunków grzybów (gatunków podlegających ochronie oraz umieszczonych na czerwonych listach, łatwych do oznaczenia w terenie). Obecnie baza danych dotycząca rozmieszczenia tych organizmów liczy 3 630 rekordów. Część danych gromadzona jest przez specjalistę od tej grupy – dr. Marka Halamę.

3.4.2. Ochrona ptaków szponiastych

Piotr Pieczyński

W 2016 roku podejmowano następujące działania na rzecz ptaków szponiastych:

1. utworzono nową strefę ochrony całorocznej i okresowej wokół gniazda bielika w Obwodzie Ochronnym Słupie,

2. przeprowadzono inwentaryzację gniazd ptaków drapieżnych – zarejestrowano 42 gniazda,

3. zrealizowano projekt pn. „Czynna ochrona ptaków szponiastych w Wigierskim Parku Narodowym” dofinansowany przez fundusz leśny w kwocie 20 580 zł. Wykonano następujące zadania:

- utrzymanie przestrzeni otwartych w rewirze orlika krzykliwego – wykaszanie i odkrzaczanie na powierzchni 0,50 ha,

- budowa sztucznych gniazd dla bielika (1 szt. w O.O. Słupie) i rybołowa (2 szt. w O.O. Lipniak),

- przygotowanie i ustawienie czatowni dla ptaków szponiastych (25 szt. w O.O. Lipniak),

- zakup sprzętu do obserwacji ptaków (luneta, lornetka).

3.4.3. Czynna ochrona pszczoły miodnej dziko żyjącej

Łukasz Skiendziul

Na początku 2016 r. na terenie Wigierskiego Parku Narodowego znajdowało się siedem barci oraz cztery kłody bartne. Jesienią 2016 roku wykonano dodatkowych pięć barci (ze środków funduszu leśnego), w starych sosnach w Obwodzie Ochronnym Wysoki Most. Zlokalizowane są one koło dawnej składnicy drewna w oddziale 304d, obok miejsca, gdzie znajdowały się już dwie barcie wykonane w 2015 roku. Zestawienie barci i kłód bartnych na terenie Parku przedstawia tabela poniżej.

Tabela 12. Zestawienie barci i kłód bartnych wraz z ich lokalizacją

Podjęto decyzję o zakończeniu programu tworzenia nowych barci; w kolejnych latach będą dokonywane jedynie okresowe przeglądy oraz monitorowanie procesu ich zasiedlania przez pszczołę miodną. W każdym roku kalendarzowym dokonuje się planowo czterech niezbędnych przeglądów. Pierwszy w okresie wiosennym po oblocie pierwszych pszczół, dwa kolejne w okresie letnim i ostatni w okresie jesiennym tuż przed zimowaniem owadów. Trzeba zaznaczyć, że do tej pory pszczoły nie były podkarmiane sztucznym pokarmem na zimę oraz nie były leczone – mimo to udaje się pojedynczym rodzinom pomyślnie przezimować. Nie podbierano również miodu. Wiosną przeprowadzano tzw. „podmiot barci”. Polega on na oczyszczeniu barci z osypu martwych pszczół, różnych resztek, usuwaniu nadmiaru suszu od dołu, wycinaniu starych, bardzo ciemnych pustych plastrów, usunięciu tzw. „ogacenia”. Jeżeli barcie były zawilgocone i nie przezimowały w nich pszczoły, zostawiano je otwarte na okres kilku tygodni. Sprawdzano również stan desek zatworowych, oczek, kołków i sznura mocującego. Usuwano nadmiar zastygłej żywicy i oczyszczano wylot, aby był drożny. W okresie letnim przeprowadzono kontrolę gniazd i sprawdzono stopień rozwoju rodzin. W okresie jesiennym wykonano dodatkowe ocieplanie. Polega ono na zabezpieczeniu zatworu dodatkowymi gałązkami świerkowymi lub innym naturalnym materiałem, który spełnia dodatkową funkcję ocieplenia i jednocześnie ochrony przed ptactwem (sikorki, dzięcioły) w okresie zimy. Następną wiosną będzie podjęta próba zasiedlenia nowych barci rodzinami pszczelimi oraz planowane jest dalsze prowadzenie monitoringu. Z czasem, będzie można określić sukces zasiedlenia i wykorzystania poszczególnych konstrukcji.

3.4.4. Czynna ochrona ptaków i nietoperzy

Łukasz Skiendziul

Park prowadzi coroczne działania zmierzające do zapewnienia jak najkorzystniejszych warunków bytowania dla ptaków i nietoperzy. Poza pozostawianiem starych drzew dziuplastych, wywieszane są w razie potrzeby nowe skrzynki lęgowe. Budki wywiesza się najczęściej wzdłuż dróg, linii oddziałowych w młodszych drzewostanach (poniżej 80-letnich) oraz w pobliżu brzegów lasu i polan. Corocznie dokonuje się jesiennego czyszczenia skrzynek lęgowych (w 2016 roku było to 687 sztuk), polegającego na usunięciu naniesionego przez ptaki materiału i pozostałości po lęgach. W 2016 roku zakupiono karmę dla ptaków (805 kg), w postaci kul tłuszczowych z ziarnami oraz nasion słonecznika czarnego, i wywieszono ją w okresie zimowym przy osadach leśnych.

3.4.5. Ochrona stanowisk zwierząt zagrożonych wyginięciem

Marek Jeromin

Stwierdzono zasiedlenie trzech gniazd bielika Haliaeetus albicilla w Obwodzie Ochronnym Słupie w roku 2016. W wyniku prowadzonych obserwacji, potwierdzono sukces lęgowy. We wszystkich trzech gniazdach było po dwa młode.

3.4.6. Obserwacje orlika krzykliwego

Marek Juszkiewicz

W 2016 roku orlik krzykliwy Clanga pomarina (1 osobnik) był widziany od połowy kwietnia do początku maja. Ptak zajmował się odnawianiem gniazda. Od połowy maja nie stwierdzono żadnego osobnika.

3.4.7. Monitoring liczebności kolonii kormorana nad jeziorem Długim

Marek Jeromin

Obserwacje mające na celu uzyskanie informacji o liczebności kolonii kormorana nad jeziorem Długim prowadzone są od roku 2009. Poniżej zamieszczono tabelę z danymi z poszczególnych obserwacji w roku 2016, które prowadzono przy pomocy lornetki 7x50.

Tabela 13. Liczebność kormorana nad jeziorem Długim w czasie obserwacji w 2016 roku

3.4.8. Obserwacje ptaków na jeziorze Wigry w 2015 r.

Dorota, Grzegorz i Jerzy Zawadzcy

W 2016 r. przeprowadzono 7 liczeń z łodzi motorowej na jeziorze Wigry, w okresie od 2 maja do 31 października. Łącznie odnotowano 56 gatunków ptaków. Najwyższą liczebność stwierdzono w dniu 18.07.2016 r. – 3 561 osobników, w tym 1 207 kormoranów, 983 łyski oraz 694 perkozy dwuczube. Najliczniejszym gatunkiem na jeziorze był kormoran, którego liczebność we wrześniu wynosiła 1 942 osobniki, chociaż podczas większości liczeń obserwowano tylko po 100-541 ptaków, za wyjątkiem lipca, gdzie obserwowano 1 207 osobników. W kolonii lęgowej kormorana na Wyspie Mysiej było 20 gniazd. W stosunku do lat ubiegłych pogłębił się trend spadkowy łyski, której liczebność nie przekroczyła 1 000 osobników. Nieco niższa niż w poprzednim roku była także maksymalna liczebność perkoza dwuczubego – 857 ptaków w końcu czerwca. Liczebność gągoła w sezonie lęgowym utrzymywała się na poziomie 100–200 osobników, jesienią silnie wzrosła do 1 652 osobników, z powodu przylotu ptaków z północy. Przez cały sezon utrzymywała się wysoka liczebność łabędzia niemego (105–160 osobników), przy czym liczba par lęgowych na Wigrach nie przekracza 20. Tylko raz, 18 lipca, obserwowano pojedynczego łabędzia krzykliwego. Liczebność czapli białej była najwyższa w maju (zaobserwowano 100 osobników), w następnych miesiącach silnie się zmniejszyła do 5-34.

Na uwagę zasługują stwierdzenia pierwszych lęgów na Wigrach gęgawy (3 pary) oraz jednej pary czapli siwej w kolonii kormorana. Do gatunków bardzo rzadko spotykanych w WPN stwierdzonych podczas liczeń należały: perkoz rdzawoszyi (1 os., 2.05), ogorzałka (15 os., 17.09), podgorzałka (4 os., 31.10), uhla (15 os., 31.10), markaczka (23 os., 31.10), rożeniec (1 os., 17.09), świstun (1 os., 17.09), sokół wędrowny (1 os., 27.08).

W 2016 r. ponownie nie było na Wigrach kolonii lęgowej śmieszki, a liczba obserwowanych mew zmniejszyła się w stosunku do lat ubiegłych. Prawdopodobnie przyczyną było nie wykoszenie kępy trzcin, w której gnieździły się mewy. Konieczne jest wykoszenie tego obszaru zimą 2017 r. Ze względu na regularne obserwacje w sezonie lęgowym kilku gatunków mew oraz rybitw i brak miejsc lęgowych na jeziorze dla tych gatunków, widzimy potrzebę zainstalowania na Wigrach kilku sztucznych wysp, na których ptaki te mogłyby założyć gniazda.

Tabela 14. Monitoring ptaków Wigier w 2016 r.

3.4.9. Opieka nad chorymi i rannymi zwierzętami

Wojciech Misiukiewicz

Ośrodek rehabilitacji zwierząt został wybudowany w 1999 roku z pomocą finansową Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ośrodek rehabilitacji zwierząt funkcjonuje w oparciu o decyzję Ministra Środowiska (DOPog4201044S8/04/jr) z dnia 31.08.2004r.

Schronisko zlokalizowane jest w województwie podlaskim, na terenie Gminy Giby, w miejscowości Maćkowa Ruda 57, 16-503 Krasnopol. Placówka działa w oparciu o Zarządzenie nr 17/2010 Dyrektora Wigierskiego Parku Narodowego z dnia 15 listopada 2010r. Zabiegi weterynaryjne dokonywane są przez lekarzy weterynarii Lecznicy Weterynaryjnej „VitaWet” z Suwałk. Współpraca WPN z lekarzami weterynarii odbywa się zazwyczaj na zasadzie wolontariatu, jak również część zabiegów finansowana jest z kasy Parku.

W 2016 roku w ośrodku rehabilitacji zwierząt WPN przebywało łącznie 48 zwierząt, z czego było 10 ssaków i 38 ptaków, 11 zwierząt padło bądź uśpiono.

Historię poszczególnych przypadków przedstawia poniższa tabela.

Tabela 15. Ewidencja zwierząt przetrzymywanych w ośrodku rehabilitacji zwierząt
w Maćkowej Rudzie w 2016 r.

3.5. Działalność edukacyjna

Joanna Adamczewska

3.5.1. Zajęcia edukacyjne

Ośrodek Edukacji Środowiskowej Słupie (w skrócie OEŚ) działał w sezonie wiosenno-letnim, od początku maja do końca września. Z zajęć skorzystały około 1 344 osoby, były to głównie szkolne grupy zorganizowane. Najliczniej reprezentowane były klasy 4-6 szkoły podstawowej, następnie szkoły średnie (głównie licea, w szczególności o profilu biologiczno-chemicznym), najmniejsza grupa uczestników to uczniowie gimnazjów. Dorosłymi uczestnikami zajęć byli nauczyciele towarzyszący grupom uczniów oraz uczestnicy warsztatów dla nauczycieli. W ośrodku przeprowadzono 115 zajęć, warsztatów i prelekcji. Z bazy noclegowej w OEŚ korzystali pracownicy uczelni wyższych – UMK w Toruniu, Uniwersytetu Wrocławskiego, Akademii Pomorskiej w Słupsku, Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Łódzkiego; łącznie udzielono 235 osobo-noclegów.

I. Zielone Szkoły

W 2016 roku Europejski Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej nie kontynuował programu „Zielone Szkoły w Parkach Narodowych”, natomiast WPN nawiązał współpracę z Fundacją Fabryka Przyrody, która dzięki wsparciu WFOŚiGW w Białymstoku zrealizowała program pt. „Zielona Szkoła – edukacja przyrodnicza uczniów szkół wiejskich” na terenie województwa podlaskiego. W programie uczestniczyło 8 szkół, na terenie Wigierskiego Parku Narodowego odbyły się trzy 3-dniowe turnusy, w których wzięło udział 120 osób. Wigierski Park Narodowy wspólnie z Fundacją współorganizował także warsztaty dla nauczycieli szkół i pracowników parków narodowych i krajobrazowych zaangażowanych w realizację programu.

II. Zajęcia edukacyjne w bazie edukacyjnej w Krzywem i na terenie Parku

Z zajęć przyrodniczych w bazie edukacyjnej w Krzywem i w terenie (poza OEŚ) skorzystało 1 380 osób; odbyło się łącznie 45 różnorodnych zajęć, spotkań i warsztatów. Kontynuowano zajęcia cykliczne dla dzieci niepełnosprawnych – uczniów Szkoły Podstawowej ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Suwałkach. Zajęcia prowadzono w siedzibie parku, na wystawie przyrodniczej oraz na ścieżkach edukacyjnych według specjalnie opracowanych scenariuszy (w sumie 10 spotkań). Ich tematyka była następująca: Co zwierzęta robią zimą?; Czy w parkach narodowych dokarmiamy zwierzęta?; Co wykluje się z jaja, czyli o wielkanocnych symbolach i nie tylko.; Co się dzieje wiosną w lesie?; Zajęcia wodne; Z wizytą u Królowej; Tajemnice przyrody (w różnych porach roku). Ponadto w roku szkolnym 2016/2017 odbywają się zajęcia dla grupy uczniów z koła ekologiczno-przyrodniczego tej szkoły.

WPN jest otwarty na potrzeby szkół z terenu parku i otuliny, które korzystają nieodpłatnie z oferty parku – były to zajęcia zarówno prowadzone w szkołach, jak też w OEŚ i w bazie edukacyjnej w Krzywem. Z naszej oferty w roku 2016 skorzystały placówki: Zespół Szkół w Starym Folwarku, Szkoła Podstawowa w Nowej Wsi i Zespół Szkół w Płocicznie. WPN zorganizował także 3-dniowe zajęcia przyrodnicze w siedzibie parku podczas ferii zimowych dla uczniów Zespołu Szkół w Starym Folwarku oraz obchody Dnia Ziemi dla gimnazjalistów z tej szkoły (23 kwietnia). Podczas Dnia Ziemi uczniowie wysłuchali prelekcji oraz wzięli udział w grze terenowej.

Ponadto przeprowadzono zajęcia edukacyjne dla uczniów klas 5. i 6. z Zespołu Szkół w Krasnopolu oraz uczniów klas 4. i 5. z Zespołu Szkół w Starym Folwarku pt. „Mikroskopia bez tajemnic”.

III. Zajęcia poza siedzibą i terenem Parku

Pracownicy Działu Edukacji prowadzili także zajęcia poza naszą bazą, na prośbę szkół, najczęściej w ramach wieloletniej współpracy, lub też na okoliczność szczególnych wydarzeń i imprez, jak też w przypadku szczególnie dużego zaangażowania szkoły w realizację projektów z zakresu edukacji przyrodniczej/ekologicznej:

• stała współpraca ze Szkołą Podstawową Nr 11 z Oddziałami Integracyjnymi – 4 cykliczne spotkania w ciągu roku w bibliotece szkolnej;
• współpraca z Zespołem Nr 4 w Suwałkach przy realizacji projektu „Zwolnieni z Teorii” – przeprowadzenie 2 spotkań edukacyjnych dla uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych nt. ochrony przyrody w parku narodowym, ufundowanie nagród w konkursie plastycznym;
• ekospotkania pt. „Zostawcie nam czysty kawałek świata” w Szkole Podstawowej Nr 6 – tegoroczne spotkanie odbywało się pod hasłem „Gaje dla Gai”, udział wzięło ponad 140 osób, przeprowadzona była prelekcja o drzewach WPN i roli drzew w przyrodzie. WPN ufundował także nagrody, które wręczono w konkursach: plastycznym, recytatorskim i literackim;
• wykłady: „Wykorzystanie baz danych w zarządzaniu populacjami dzikich zwierząt w Wigierskim Parku Narodowym” i „Biologia i ekologia bobra europejskiego oraz sukces odbudowy jego populacji” dla studentów SGGW z Warszawy;
• coroczna wizyta delegacji z Technikum Leśnego w Pisku z Czech w ramach współpracy z Technikum Leśnym w Białowieży.

3.5.2. Imprezy, akcje

3.5.2.1. Zimowa Akademia Przyrody

W dniach 2-5 lutego odbyły się kolejne zajęcia z cyklu Zimowej Akademii Przyrody (projekt „Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 200 Ostoja Wigierska” LIFE11/NAT/PL/000431). W zajęciach uczestniczyły dzieci i młodzież oraz ich opiekunowie. Łącznie wzięło w nich udział 35 uczestników. Zajęcia odbywały się pod hasłem „Laboratorium Młodego Przyrodnika”. Pierwszy dzień poświęcony był Światowemu Dniu Mokradeł. Odbyły się warsztaty pod hasłem „Mieszkańcy kropli wody z Wigier”. Druga część zajęć poświęcona była różnym gatunkom ptaków, szczególnie tym, które są związane ze środowiskiem wodnym. W trakcie drugiego dnia zajęć, uczestnicy zapoznali się z zawodem pszczelarza, sprzętem i ubiorem oraz wzięli udział w zabawie integracyjnej: taniec pszczół robotnic, zbieranie nektaru i pyłku. Druga część zajęć była poświęcona tematowi „Bób i jego przyjaciele”. Były to zajęcia o jadalnych roślinach strączkowych: ciecierzycy, bobie, soi, fasoli, grochu i soczewicy (ONZ ogłosił 2016 rok Międzynarodowym Rokiem Roślin Strączkowych). Trzeci dzień poświęcony był warsztatom „Co w głowie piszczy, czyli jak ludzie i zwierzęta postrzegają świat”. Warsztaty polegały na wspólnym poznawaniu naszych zmysłów. Ostatni dzień zajęć odbywał się pod hasłem – „Ogień – żywiołem”. Podczas zajęć uczestnicy warsztatów zmierzyli się z żywiołem ognia. Razem z animatorem rozpalali ogień sposobami naszych przodków oraz przeprowadzili kilka doświadczeń naukowych.

3.5.2.2. Letnia Akademia Przyrody

W dniach 25-28 lipca w Ośrodku Edukacji Środowiskowej odbyły się kolejne zajęcia z cyklu Letniej Akademii Przyrody (projekt „Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 200 Ostoja Wigierska” LIFE11/NAT/PL/000431). Łącznie wzięło w nich udział 36 uczestników. Zajęcia odbywały się pod hasłem „Podróż do wnętrza...”. Pierwszego dnia odbyła się podróż do „wnętrza łąki”. Drugiego dnia odbyły się zajęcia, które zanurzyły uczestników „w głąb wody”. Prowadzącym był Hubert Stojanowski, realizujący projekt „Wynurzeni. Ekspedycja wigierska”. Poza prelekcją i pokazem zdjęć, uczestnicy zapoznali się ze sprzętem do nurkowania i oglądali cały ciąg czynności związanych z zanurzeniem (w Sucharze Wielkim). W trzecim dniu odbyła się podróż „w głąb lasu”, zajęciom towarzyszyły gry i zabawy. Ostatniego dnia odbyły się zajęcia nocne, które wymagały obecności starszych opiekunów. Wprowadzeniem do podróży „w głąb Ziemi” była prezentacja o tym, jak „czytać” nasz krajobraz. Po prezentacji, cała grupa udała się na wieczorną wyprawę do lasu, imprezę zakończono ogniskiem z grami i zabawami.

3.5.2.3. Sprzątanie Świata

Akcja „Sprzątanie Świata” odbyła się w dniach 16 i 25 września. Podczas głównego dnia imprezy – w dniu 16 września – w sprzątaniu wzięło udział ponad 800 osób. Były to dzieci z przedszkoli, szkół podstawowych, młodzież z gimnazjów i szkół średnich, pomagali również osadzeni w Areszcie Śledczym w Suwałkach. Sprzątane były brzegi jezior, plaże, szlaki turystyczne, ścieżki edukacyjne, parkingi, drogi gminne na terenie Parku oraz w jego otulinie, likwidowane były dzikie wysypiska. Zebrano około 700 kg śmieci. Kolejnym dniem akcji była niedziela – 25 września. Sprzątane były brzegi Czarnej Hańczy na odcinku Sobolewo – jezioro Wigry. Trzynaście osób płynąc kajakami sprzątało śmieci niesione wodami rzeki z kierunku Suwałk. Zebrano piętnaście 60-litrowych worków śmieci.

3.5.2.4. Noc Sów

W dniu 12 marca odbyła się w Wigierskim Parku Narodowym po raz trzeci Noc Sów. Noc Sów to ogólnopolskie wydarzenie edukacyjne organizowane przez stowarzyszenie Ptaki Polskie. W programie spotkania, które miało miejsce w Krzywem była prezentacja multimedialna i film o sowach. Głównym punktem spotkania były nocne nasłuchy sów w terenie. Uczestnicy podzieleni na grupy nasłuchiwali sów w różnych miejscach Wigierskiego Parku Narodowego. Najczęściej słyszaną sową był puszczyk. Podczas wspólnego ogniska odbyło się losowanie gadżetów przygotowanych specjalnie na to wydarzenie przez Stowarzyszenie Ptaki Polskie. W spotkaniu wzięło udział 55 osób.

3.5.2.5. Wielki Dzień Pszczoły

Wigierski Park Narodowy po raz trzeci przyłączył się do ogólnopolskiej akcji edukacyjnej dotyczącej roli pszczół. W tym roku zaprosiliśmy odwiedzających WPN do udziału w grze terenowej. Impreza rozpoczęła się prelekcją i spotkaniem z pszczelarzem i bartnikiem w jednej osobie, który opowiedział o historii bartnictwa w Polsce. Wędrując ścieżką edukacyjną „Las”, można było poznać „5 Zasad Przyjaciół Pszczół”, samodzielnie wykonać domek dla pszczół dziko żyjących, zobaczyć, jak wyglądają barcie i kłody bartne. Uczestnicy rozwiązywali zadania na trasie ścieżki; wszyscy, którzy ukończyli grę otrzymali nagrody. Nagrody w postaci gadżetów „z pszczółką” oraz butelek z olejem ufundował organizator i pomysłodawca Wielkiego Dnia Pszczół firma ZT Kruszwica S.A., prowadząca program „Z Kujawskim pomagamy pszczołom”.

3.5.2.6. Rykowisko Nad Wigrami

W dniu 14 września w Ośrodku Edukacji Środowiskowej na Słupiu obyło się spotkanie poświęcone jeleniom, w którym wzięło udział 55 osób. Podczas spotkania Wojciech Misiukiewicz prezentował autorskie zdjęcia jeleni, opowiadając o biologii tych zwierząt, a zwłaszcza o ich godach zwanych rykowiskiem. Został wyświetlony film z rykowiska z cyklu „Obserwator”. Następnie uczestnicy podzieleni na grupy udali się na nocne nasłuchy w terenie. Wszyscy słyszeli ryczące byki. Imprezę zakończyło ognisko.

3.5.3. Konkursy

I. Ogólnopolski Konkurs Fotograficzny „Krajobraz naturalny Suwalszczyzny”

Celem konkursu było zachęcenie amatorów fotografii do zwrócenia uwagi na krajobraz naturalny Suwalszczyzny – w szczególności Wigierskiego Parku Narodowego i Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Ogłoszono go z okazji 40. rocznicy powołania pierwszych parków krajobrazowych w Polsce. Na konkurs w przewidzianym terminie wpłynęły 174 prace nadesłane przez 21 autorów. Komisja konkursowa wytypowała 26 najlepszych fotografii zwracając uwagę na technikę wykonania zdjęcia oraz kompozycję. Przyznała Grand Prix Panu Jarosławowi Jakóbczakowi za pracę: „Mglisty majowy poranek na Suwalszczyźnie” oraz wybrała 25 zdjęć do głosowania internautów. W głosowaniu internautów wzięły udział 2 103 osoby. Nagrodzono autorów prac, które spotkały się z największym uznaniem internautów. Nagrody zostały zakupione dzięki środkom Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku. Zdjęcie, które zdobyło Grand Prix oraz zdjęcia, które brały udział w głosowaniu Internautów były prezentowane w galerii na stronie parku oraz na wystawie pokonkursowej w Muzeum Wigier.

II. Konkurs dla gimnazjalistów „Różnorodność biologiczna i formy ochrony przyrody w Polsce”

Wigierski Park Narodowy, już po raz szósty, włączył się do Konkursu Wiedzy Ekologicznej organizowanego przez Białowieski Park Narodowy. Konkurs jest adresowany do gimnazjalistów z terenu województwa podlaskiego. Wigierski Park Narodowy był koordynatorem powiatowym konkursu. Konkurs trwał od września do listopada. Składały się na niego trzy etapy. W etapach szkolnym i powiatowym uczestnicy pisali test. Uczniowie zakwalifikowani do etapu wojewódzkiego przygotowywali pracę autorską, pisali test oraz odpowiadali na pytania ustne. Do konkursu przystąpiło 6 gimnazjów, w etapie szkolnym udział wzięło 59 uczniów a w etapie powiatowym, który odbył się w WPN – 18 uczniów. Do etapu wojewódzkiego zakwalifikowało się 5 uczniów z okolic WPN, a uczeń z Gimnazjum Nr 7 w Suwałkach, Jakub Wróblewski został jednym z laureatów.

3.5.4. Warsztaty, spotkania, szkolenia

I. W ramach projektu LIFE11 NAT/PL/000431 w 2016 r. odbyły się następujące działania edukacyjne:

1) 14 maja zorganizowane zostały warsztaty dla nauczycieli pt. „Po co w lesie jest martwe drewno”, w których udział wzięło 30 osób. Byli to głównie nauczyciele starszych klas szkoły podstawowej, gimnazjów oraz szkół średnich. Część teoretyczna odbyła się w Ośrodku Edukacji Środowiskowej nad Zatoką Słupiańską jeziora Wigry, natomiast część terenowa w otaczających ośrodek lasach. Warsztaty podzielono na dwa bloki tematyczne: jeden dotyczył pojęcia różnorodności biologicznej i był wprowadzeniem do drugiej części warsztatów, która poświęcona była już konkretnie roli martwego drewna w ekosystemie leśnym. W części terenowej pokazane zostały praktyczne formy gier i zabaw, które można zrealizować z dziećmi, przy pomocy prostych, własnoręcznie wykonanych pomocy dydaktycznych w warunkach terenowych.

2) 21 maja zorganizowano warsztaty pt. „Inwazyjne, obce gatunki roślin”. Uczestniczyło w nich 30 osób. Podczas prezentacji omówione zostały m.in. następujące zagadnienia: obce gatunki (głównie roślin) i ich wpływ na środowisko, metody zwalczania inwazyjnych gatunków roślin na obszarach chronionych, tradycyjne ogródki wiejskie, kodeks postępowania odpowiedzialnego ogrodnika, aspekty prawne związane z gatunkami obcymi. Podobnie jak w roku ubiegłym, warsztatom towarzyszył festyn „Dzień Natura 2000” zorganizowany przez pracowników Pracowni Naukowo-Edukacyjnej WPN, poświęcony realizowanemu przez park projektowi LIFE.

3) 22 października zorganizowano warsztaty dla nauczycieli szkół podstawowych (I-III oraz IV-VI), uczących przyrody i przedmiotów pokrewnych, pod hasłem: „Eksperymenty przyrodnicze w praktyce”. Podczas warsztatów, w których uczestniczyło 30 osób, omawiano głównie:

• narzędzia edukacyjne służące urozmaicaniu scenariuszy zajęć przyrodniczych i aktywizacji uczniów,
• metody fabularyzacji eksperymentów przyrodniczych,
• rozwinięcie umiejętności posługiwania się metodą badawczą,
• sposoby dostosowania przestrzeni edukacyjnej do aktywnego prowadzenia zajęć,
• możliwości wykorzystania przestrzeni Wigierskiego Parku Narodowego do realizacji podstawy programowej z zajęć przyrody.

Prowadzącymi warsztaty byli doświadczeni animatorzy związani z Centrum Nauki Kopernik: Paweł Jaskólski i Tomasz Ruszkowski. Uczestnicy warsztatów wysoko ocenili program merytoryczny spotkania, jego organizację oraz możliwości wykorzystania zdobytej wiedzy w pracy z uczniami, a także przydatność materiałów warsztatowych. Wskazali przy tym na potrzebę lepszego zapoznania się z możliwościami ścieżek edukacyjnych parku, co stanowi istotną sugestię przy planowaniu kolejnych warsztatów

II. Inne warsztaty:

W efekcie programu współpracy z Biurem Edukacji Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy, w 2016 roku na terenie WPN zorganizowano 5 turnusów szkoleniowych dla nauczycieli, w których łącznie wzięło 110 osób.

• 11-14 maja (nauczyciele przyrody w klasach 4-6 szkoły podstawowej oraz biologii w gimnazjum);
• 22-25 maja (nauczyciele gimnazjum – biologii geografii i chemii);
• 27-30 maja (nauczyciele biologii i chemii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych);
• 21-24 września (nauczyciele gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych – biologia, chemia, geografia, fizyka);
• 2-4 października (nauczyciele nauczania początkowego w klasach 1-3).

W programie oferowanym grupom znalazły się: zajęcia w Muzeum Wigier (1 dzień), zajęcia w Ośrodku Edukacji Środowiskowej (2 dni) oraz poznawanie walorów Suwalszczyzny z przewodnikiem. Zajęcia w OEŚ polegały na praktycznym poznawaniu metod prowadzenia edukacji przyrodniczej w terenie oraz w laboratorium ośrodka.

3.5.5. Imprezy zewnętrzne, wystawy

Pracownicy Działu Edukacji uczestniczyli wydarzeniach organizowanych przez inne instytucje, placówki edukacyjne i organizacje:

• 24 kwietnia – pracownicy działu wzięli udział w imprezie w CH Plaza w Suwałkach, towarzyszącej premierze filmu „Łowcy Miodu”. Zorganizowano gry, konkursy i zabawy dla dzieci oraz warsztaty budowania domków dla pszczół samotnic;
• 9 czerwca – organizacja i obsługa stoiska WPN podczas XVI Pikniku Rodzinnego w Przedszkolu Nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi w Suwałkach;
• 16 czerwca – organizacja i obsługa stoiska WPN podczas V Pikniku Ekologicznego w Przedszkolu Nr 7 w Suwałkach;
• 15 sierpnia przygotowano stoisko informacyjne oraz gry i zabawy podczas Jarmarku Wigierskiego w Wigrach (organizowanego przez Fundację Wigry Pro oraz Parafię Wniebowzięcia NMP w Wigrach);
• 27 września – organizacja stoiska oraz gry i zabawy edukacyjne podczas Miejskich Obchodów Ogólnopolskiego Dnia Przedszkolaka w Suwałkach;
• 12 czerwca pracownicy wzięli udział w otwarciu wystawy „Zaadoptuj rzekę” w ramach inicjatywy obywatelskiej pn. "Dobrze Panie Bobrze w Krasnogrudzie", realizowanej w Krasnogrudzie przez Klub Gaja we współpracy z Fundacją Pogranicze.

3.5.6. Dotacje na działalność edukacyjną – przygotowanie wniosków, realizacja

Przygotowano wniosek o dofinansowanie projektu pt. „Wigierski Park Narodowy – znam, rozumiem, wspieram” (akronim: ZRYW 2017) w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014–2020 oraz wniosek o dofinansowanie wkładu w wysokości 15% do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (ten sam tytuł). Wartość wniosku do POIiŚ: 556 676 zł, wkład własny – VAT, który jest niekwalifikowalny: 61 335,71 zł. Kwota dotacji POIiŚ: 421 039,24 zł, kwota dofinansowania NFOŚiGW: 74 301,05 zł.

Wniosek POIiŚ znalazł się na liście podstawowej do dofinansowania. Podstawowy zakres projektu: kwartalnik Wigry, kalendarz, przewodnik po wystawie, broszury i mapy „wyrywanki”, imprezy edukacyjne, turystyczne, muzealne, program współpracy z lokalnymi szkołami, warsztaty dla różnych grup zawodowych.

Realizowany jest wniosek „Wpływ bytowania bobra europejskiego ( Castor fiber L.) na obecność martwego drewna w drzewostanach Wigierskiego Parku Narodowego" sfinansowanego przez fundusz leśny.

3.5.7. Pozostałe działania

Wigierski Park Narodowy przystąpił do projektu Stowarzyszenia Człowiek i Przyroda „Ochrona płazów na obszarach Natura 2000 w północno-wschodniej Polsce”. W kwietniu zostały rozstawione przenośne bariery naprowadzające dla płazów, na drodze gminnej Krzywe – Sobolewo, w miejscu gdzie kończą się wybudowane przepusty dla płazów. Zaobserwowano dużą śmiertelność płazów na tym odcinku. Pracownicy Działu Edukacji prowadzili monitoring i regularne przenoszenie płazów do początków maja br. Wszystkie odnotowane dane zostały wprowadzone do bazy Stowarzyszenia http://www.monitoringplazow.pl/.

Dział Edukacji oraz pracownicy innych działów WPN wzięli udział w realizacji 4 odcinków programu „Załoga Eko” TVP, filmy zostały już wyemitowane, dostępne są pod linkami:

• http://vod.tvp.pl/26864303/v--odc-4-kto-przygarnie-pszczoly

• http://vod.tvp.pl/27700961/v-odc-13-jak-ryba-w-wodzie

• http://vod.tvp.pl/28146907/v-odc-15-na-szlaku-czarnej-hanczy

• http://vod.tvp.pl/28160400/v-odc-18-jeziora-oczka-i-suchary

Pracownicy Działu Edukacji wzięli także udział w przygotowaniu słuchowisk dla dzieci na antenie Polskiego Radia Dzieciom pt. „Strażnicy Dzikiego Królestwa”. Słuchowiska dostępne są pod linkiem: http://www.polskieradio.pl/18/4908,Straznicy-dzikiego-krolestwa

13-15 kwietnia instytucja nadzorująca skontrolowała trwałość projektu z lat 2009-2012 pt. „Kwartalnik Wigry jako narzędzie edukacji mieszkańców Wigierskiego Parku Narodowego i jego okolic”. Kontrola wypadła pozytywnie.

3.6. Muzeum Wigier im. Alfreda Lityńskiego

Maciej Ambrosiewicz

Zespół Muzeum Wigier wchodzi w skład Działu Edukacji Wigierskiego Parku Narodowego.

Punkt Informacji Turystycznej w Muzeum Wigier podlegał ogólnopolskiej certyfikacji, którą przeprowadziły Polska Organizacja Turystyczna i Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna. Punkt „it” w Muzeum Wigier otrzymał 3 kategorię – 3 gwiazdki w czterogwiazdkowej skali. Certyfikat jest ważny do września 2018 roku.

3.6.1. Programy edukacyjne

Muzeum Wigier oferował zwiedzanie ekspozycji z przewodnikiem, indywidualnie lub z audioprzewodnikiem oraz zajęcia edukacyjne skierowane do dzieci, młodzieży i osób dorosłych. Muzeum odwiedziły, kupując bilety, 15 473 osoby (bilety wstępu do muzeum i bilety na rejsy łodzią Leptodora). W roku 2016 pracownicy muzeum przeprowadzili 81 lekcji muzealnych, w których uczestniczyło 1 556 osób. Wśród lekcji muzealnych dużym zainteresowaniem cieszyły się zajęcia dotyczące jakości wody w jeziorze Wigry, biologii bobra, ptaków, ryb, życia zwierząt Wigierskiego Parku Narodowego, kształtowania się krajobrazu oraz Natury 2000.

W ofercie edukacyjnej nadal największym zainteresowaniem cieszyły się zajęcia na wodnych ścieżkach edukacyjnych – rejsy łodzią Leptodora II, prowadzone od maja do października 2016 roku; z 302 rejsów skorzystało 2 260 osób (w wyniku awarii silnika łódź nie pływała przez trzy tygodnie września). Muzeum było miejscem szkoleń i spotkań nauczycieli, odbywały się tu również szkolenia organizowane przez WPN dla pracowników i członków stowarzyszeń turystycznych.

3.6.2. Wystawy czasowe

W 2016 roku zorganizowano następujące ekspozycje:

• wystawa poświęcona 40. rocznicy utworzenia pierwszych parków krajobrazowych w Polsce – Suwalskiego PK i Wigierskiego PK: „40 lat ochrony polskich krajobrazów 1976 – 2016” (czynna od 03.06.2016 r. do końca maja 2017 r.),
• wystawa „Co kryje las?” (kontynuacja wystawy z roku 2015 r.),
• wystawa fotografii: „Rodzime gatunki drzew północno-wschodniej Polski" w formacie 3D (od 1.09.16 r. do 15.10.16 r.),
• wystawa poświęcona tradycjom żeglarskim (od 16.10.2015 r. do 30.07.2016 r.).

3.6.3. Imprezy i akcje organizowane przez Muzeum Wigier

Muzeum Wigier kontynuowało działania dotyczące spotkań z podróżnikami, celem poszerzenia wiedzy wśród zainteresowanych mieszkańców na temat innych kultur, zabytków, wartości przyrodniczych itp. Tematy spotkań zamieszczono w załączniku 4, tabeli 4b.

3.6.4. Udostępnienie muzeum

W 2016 roku pracownicy Muzeum Wigier prowadzili ewidencję osób zwiedzających i uczestniczących w lekcjach muzealnych. Muzeum Wigier w 2016 roku sprzedało 8 908 biletów wstępu. Ponad połowę wszystkich zwiedzających – 7 641 osób, stanowili turyści odwiedzający muzeum w grupach zorganizowanych. Odwiedzającymi muzeum, podobnie jak w ubiegłym roku, byli przede wszystkim turyści z Polski. Zagraniczni goście muzeum pochodzili z takich krajów jak: Niemcy, Litwa, Rosja, Wielka Brytania, Włochy, Hiszpania, Holandia, USA, Białoruś i Francja. Porównując tegoroczny sezon turystyczno-edukacyjny w Muzeum Wigier z rokiem poprzednim, stwierdzono wzrost liczby zwiedzających. Na wyższą frekwencję wpłynęły prawdopodobnie: poprawa infrastruktury parkingowej przy muzeum, wyposażenie parkingu w nowe instalacje dla rowerzystów, poprawa jakości dróg dojazdowych, zakończenie przebudowy drogi Suwałki–Sejny.

Turyści oceniali bardzo pozytywnie ekspozycje muzeum, zadawali też często pytania dotyczące jego funkcjonowania, atrakcji w okolicy i na terenie WPN, możliwości posmakowania potraw regionalnych, miejsc gdzie można zjeść ryby, dojazdu do klasztoru wigierskiego, wędkowania na wodach WPN, noclegów, wypożyczenia rowerów, kajaków i żaglówek. Uwagi ze strony odwiedzających dotyczyły słabego oznakowania lokalizacji muzeum przy trasie Suwałki-Sejny.

Do najlepszych doświadczeń podczas zwiedzania turyści zaliczyli przede wszystkim interaktywną, nowoczesną formę edukacji, zastosowanie audioprzewodników przy zwiedzaniu indywidualnym i grupowym. Wysoką ocenę uzyskało wyposażenie wystaw w ekrany dotykowe i tablice interaktywne, które oddziałują intensywniej na zmysły i emocje oraz rejsy Leptodorą II po jeziorze Wigry.

3.6.5. Promocja

W 2016 roku Muzeum Wigier, z okazji otwarcia każdej wystawy, cyklicznych spotkań czy organizowanych imprez, wysyłało po 250 zaproszeń drogą elektroniczną. Dodatkowo informowano o organizowanych wydarzeniach na stronie internetowej WPN, a także przez media oraz portale społecznościowe. Opracowano materiały w języku rosyjskim w formie tzw. wziątek, druk przewidziano na rok 2017.

Na bieżąco prowadzona jest własna strona internetowa parku (www.wigry.org.pl), z podstroną Muzeum Wigier. Bardzo często zgłaszanie grup, chętnych do odwiedzania muzeum, odbywało się przez stronę www. Licznik zarejestrował 70 995 osób odwiedzających lub korzystających z tej strony. Informacje o Muzeum Wigier i imprezach w nim organizowanych ukazywały się na wielu stronach internetowych, w tym:

• Serwis Informacyjny Branży Turystycznej www.turinfo.pl;
• Agencja TD mapa turystyczna „Wigierski Park Narodowy” www.td.com.pl;
• Niebywałe Suwałki www.niebywalesuwalki.pl;
• Suwalski Serwis Informacyjny www.suwalki.info;
• Wrota Podlasia (oferta turystyczna) www.turystyka.wrotapodlasia.pl;
• Forum Suwałki www.forum.suwalki.pl.

Przekazano materiały informacyjne o Muzeum Wigier do: Centrów Informacji Turystycznej w Suwałkach (SIRT, CMIKT), Augustowie, Sejnach, Białymstoku (Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna).

Telewizja Białystok, Telewizja Polska („Załoga Eko”), lokalne „Radio 5” i Polskie Radio (Program 1) nagrały materiały o Muzeum Wigier.

Dalej »

Strona główna WPN