3.1.5 Ochrona przeciwpożarowa

Piotr Pieczyński

3.1.5.1 Analiza zagrożenia pożarowego w lasach

W roku 2010 odnotowano 70 dni z II i III stopniem zagrożenia pożarowego, w tym 18 dni o najwyższym III stopniu zagrożenia. Wilgotność ściółki mierzona o godzinie 9.00 spadała poniżej 28% 48 razy, natomiast poniżej 10% ani razu. Najniebezpieczniejszym pożarowo miesiącem był lipiec. W tym miesiącu odnotowano 21 dni w II i III stopniu zagrożenia pożarowego i 22 dni z utrzymującą się wilgotnością ściółki poniżej 28%.

Rysunek 7. Liczba dni w stopniach zagrożenia pożarowego w okresie 1.04–31.09.2010 r.

Rysunek 8. Udział liczby dni w stopniach zagrożenia pożarowego w poszczególnych miesiącach

w okresie od 1.04 do 31.09.2010 r.

Rysunek 9. Liczba dni poniżej 28% wilgotności ściółki mierzonej o godz. 9 w okresie 1.04–31.09.2010 r.

3.1.5.2 Realizacja zadań bieżących z ochrony przeciwpożarowej

W ramach ochrony przeciwpożarowej w 2010 roku zrealizowano:

● powiększanie prześwitów dróg na odcinku 25,8 km,

● porządkowanie poboczy dróg (usuwanie gałęzi w pasie 30 m od drogi publicznej) na powierzchni 218,90 ha,

● mineralizowanie pasów przeciwpożarowych o długości 0,1 km

● konserwację sprzętu przeciwpożarowego w budynkach (Muzeum Wigier, OEŚ Słupie, wylęgarnia ryb Tartak,

   baza rybacka w Czerwonym Folwarku, Dyrekcja WPN w Krzywem) oraz w bazach ppoż. (Krzywe (2),

   Maćkowa Ruda, Gawarzec, Krusznik).

3.1.5.3 Dane statystyczne występowania pożarów oraz poniesionych strat

Tabela 11. Pożary na terenie WPN w latach 2005-2010 odnotowane przez Służby Parku

3.1.5.4 Służba Ochrony Przeciwpożarowej Parku

Na terenie WPN od 2002 r. działa Służba Ochrony Przeciwpożarowej Parku: patroluje teren, zabezpiecza miejsca zdarzenia do działań ratowniczych, pomaga jednostkom ochrony przeciwpożarowej w prowadzeniu akcji, uczestniczy w działaniach edukacyjnych parku. W okresie zagrożenia pożarowego służba prowadzi dyżury mając w dyspozycji samochód patrolowo -gaśniczy wyposażony w wysokociśnieniowy moduł gaśniczy.

Działania w 2010 r:

● prowadzenie dyżurów w Punkcie Alarmowo – Dyspozycyjnym Parku,

● prowadzenie dyżurów alarmowych na telefon,

● prowadzenie patroli przeciwpożarowych przy utrzymującym się dużym zagrożeniu pożarowym lasu.

Tabela 12. Akcje SOPP w 2010 roku

3.2 Ochrona lądowych ekosystemów nieleśnych

3.2.1 Zabiegi w ekosystemach

Dorota Zaborowska

W 2010 r. powierzchnia gruntów nieleśnych w zarządzie Parku wynosiła 515,3 ha. W porównaniu do roku ubiegłego wzrosła o 22,3 ha z powodu wykupu nieruchomości.

Podział gruntów nieleśnych według kategorii użytkowania przedstawia się następująco:

● grunty orne - 206,6 ha

● łąki i pastwiska - 122,0 ha

● nieużytki - 186,7 ha

W ramach ochrony czynnej w 2010 roku wykonano zabiegi polegające na:

● usuwaniu zakrzaczeń i koszeniu podmokłych łąk na pow. 10,10 ha wraz z usuwaniem biomasy poza powierzchnię.

   Zabieg wykonuje się w celu przeciwdziałania zarastaniu ekosystemów i utrzymania obecnie istniejących zbiorowisk

   roślinnych;

● 2-krotnym koszeniu zarośli trojeści amerykańskiej Asclepias syriaca (gatunek obcego pochodzenia) na pow. 0,70 ha,

   w celu osłabienia siły życiowej i w konsekwencji wyeliminowania z flory WPN-u.

Zabiegi te zostały sfinansowane przez NFOŚiGW.

Grunty rolne o pow. 144,8 ha (44%) były użytkowane rolniczo:

● przez pracowników WPN-u w formie dzierżawy – 52,20 ha,

● przez miejscowych rolników na podstawie umów dzierżawnych – 115,24 ha,

● na potrzeby parku – 29,56 ha.

WPN uprawiał owies, żyto, proso, grykę i łubin. Zabiegi te prowadzi się w celu utrzymania gruntów w odpowiedniej kulturze, zachowania różnorodności biologicznej, zapewnienia materiału siewnego na poletka zaporowe oraz zapobiegania zarastaniu gruntów rolnych przez roślinność drzewiastą i krzewy.

W maju 2010 r. WPN złożył kolejny wniosek do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa o przyznanie płatności obszarowej, uzupełniającej oraz z tytułu ONW (obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania) do gruntów rolnych o powierzchni 29,56 ha i otrzymał decyzję w sprawie przyznania tych płatności w kwocie 36.481,49 zł.

3.2.2 Ochrona różnorodności biologicznej w rolnictwie

Joanna Górecka

W 2010 roku kontynuowany był projekt pod nazwą „Rodzime rasy zwierząt gospodarskich pomagają zwiększyć dochód rolników z Wigierskiego Parku Narodowego”, finansowany przez Fundację Heifer Project International, koordynowany przez Stowarzyszenie Konferencja Służb Ochrony Przyrody Zielonych Płuc Polski, przy współpracy parku. W 2010 roku w ramach tego projektu kontynuowane było przekazywanie zwierząt rasy konik polski lub krowa polska czerwona urodzonych w gospodarstwach na terenie parku i w otulinie do kolejnych gospodarstw. Ponadto realizując działania wynikające z zakończonego już projektu „Zachowanie i ochrona różnorodności biologicznej w rolnictwie na terenie WPN” park wraz ze Stowarzyszeniem KSOP ZPP również koordynował przekazywanie zwierząt rodzimych ras.

Od lutego wraz ze Stowarzyszeniem KSOPZPP realizowany był projekt „Warzywa i zioła w kuchni suwalskiej” (wyróżnienie w konkursie Fundacji Wspomagania Wsi i dotacja) oraz w projekcie Ochrona bioróżnorodności na Podlasiu – kontynuacja projektu "warzywnego". Projekty polegają na uprawie w przydomowych ogrodach mieszkańców parku lokalnych odmian warzyw i tradycyjnie uprawianych ziół. Uczestnicy brali udział w szkoleniach (ochrona różnorodności biologicznej warzyw, lokalne odmiany) i warsztatach (kulinarne, aranżacje z suchych roślin).

3.3 Ochrona ekosystemów wodnych

Michał Osewski

W 2010 r. w wybranych ekosystemach wodnych parku kontynuowano program ochrony zespołów ryb i raków. Zabiegi ochronne wykonywano w jeziorach Wigry, Pierty, Mulaczysko, Leszczewek, Omułówek, Krusznik, Białe Wigierskie, Długie Wigierskie, Muliczne, Gałęziste, Czarne k. Gawrych Rudy, Samle Duże i Małe, o łącznej powierzchni 2634,04 ha,. Polegały one na:

I. zarybieniach wód gatunkami:

● zagrożonymi skutkami eutrofizacji wód (sielawa, sieja),

● drapieżnymi (szczupak), w celu zwiększania ich liczebności i wzmacniania w ten sposób efektów biomanipulacji,

II. odłowach rybacko-wędkarskich, w tym:

1.  odłowach regulacyjnych:

● ryb o krótkim cyklu życiowym, w celu zapobiegania wtórnemu zanieczyszczeniu jezior przez snące ryby (sielawa),

● ryb karpiowatych (płoć, leszcz), w celu ograniczania ich liczebności,

● ryb migrujących poza obszar WPN (węgorz);

2. odłowach tarlaków do wychowu materiału zarybieniowego (sielawy, siei, szczupaka),

3. odłowach wędkarskich,

4. odłowach kontrolnych raków,

5. odłowach kontrolnych ryb,

III. lokalnym wykaszaniu trzcinowisk w celu poprawy warunków tarliskowych dla ryb oraz polepszenia warunków sanitarnych

   w strefie brzegowej;

IV. obserwacji stanu zdrowotnego ryb.

3.3.1 Zarybienia

W 2010 r. dokonano zarybień jezior: Wigry, Pierty, Mulaczysko, Leszczewek, Krusznik, Omułówek. Łącznie zarybiono 2416,67 ha jezior. Ilości materiału zarybieniowego z podziałem na gatunki i ich sortymenty wielkościowe wprowadzone do wybranych wód parku zawarte są w załączniku nr 13.

Wpuszczony do jezior parku wylęg sielawy, siei oraz szczupaka w całości pochodził z wylęgarni ryb WPN. Z własnych tarlaków wyhodowano 43 320 000 szt. wylęgu sielawy (z czego 2 760 000 szt. za kwotę 11 040,00 zł. sprzedano rybackim użytkownikom jezior), 180 000 szt. wylęgu siei oraz 915 000 szt. wylęgu szczupaka. W ramach wykonywanych usług wylęgarniczych, z których korzystało w sezonie 2009/2010 dziewięciu rybackich użytkowników jezior, uzyskano dodatkowo 3 400 000 szt. wylęgu sielawy, 60 000 szt. wylęgu siei oraz 4 512 000 szt. wylęgu szczupaka. Za inkubację ikry sielawy i siei WPN uzyskał kwotę 7 400 zł., za inkubację ikry szczupaka przejął 2 256 000 szt. uzyskanego wylęgu, którym zostały zarybione jeziora WPN.

3.3.2 Odłowy

1. Odłowy wykonywano w jeziorze Wigry (powierzchnia 2098,66 ha) przy wykorzystaniu rybackiego sprzętu biernego oplatającego (wontony sielawowe, siejowe, okoniowo-płociowe, leszczowe) oraz biernego klatkowego (mieroże). Ogółem (odłowy regulacyjne i odłowy tarlaków) odłowiono 26 374 kg ryb. Dane dotyczące struktury odłowów zawarte są w załączniku nr 13.

2. Odłowy tarlaków. W kwietniu przeprowadzono na jeziorze Wigry odłowy tarlaków szczupaka, w listopadzie odłowy tarlaków sielawy i siei. Odłowiono i pozyskano następujące ilości tarlaków (w kg) i zapłodnionej ikry (w litrach):

● szczupaka – 643 kg / 43,5 l,

● sielawy – 3341 kg / 246,5 l,

● siei – 6 kg / 0 l.

Z ikry szczupaka wyhodowano 915 000 szt. wylęgu żerującego, który wpuszczono do parkowych jezior.

Ikra sielawy i siei jest inkubowana w wylęgarni ryb WPN, a wylęganie narybku nastąpi w kwietniu 2011 r. W wylęgarni zgromadzono także 46,75 litra zapłodnionej ikry sielawy oraz 1 litr ikry siei, którą dostarczyły 3 spółki rybackie z poza terenu parku.

3. Odłowy wędkarskie. Presja wędkarska w roku 2010 była zdecydowanie mniejsza niż w roku 2009. W 2010 roku sprzedano 3773 licencji wędkarskich. Liczby sprzedanych licencji z podziałem na poszczególne kategorie przedstawiały się następująco:

● licencje roczne - 116;

● licencje półroczne - 122;

● miesięczne - 17;

● licencje dwutygodniowe - 31;

● licencje tygodniowe - 87;

● licencje dzienne - 3400;

4. Odłowy kontrolne raków. W 2010 r. Instytut Rybactwa Śródlądowego przy współpracy z parkiem przeprowadził odłowy kontrolne raków w następujących jeziorach: Wigry, Białe Wigierskie, Długie Wigierskie, Muliczne, Gałęziste. We wszystkich zbiornikach zaobserwowano wzrost liczebność raka pręgowatego.

5. Odłowy kontrolne ryb. W 2010 r. Instytut Rybactwa Śródlądowego przy współpracy z parkiem przeprowadził odłowy kontrolne ryb w następujących jeziorach: Czarne k. Gawrych Rudy, Gałęziste, Samle Duże i Małe. W odłowach wystąpiły typowe dla tych zbiorników gatunki, ale w jeziorach Samle Duże i Małe stwierdzono występowanie różanki Rhodeus sericeus – gatunku ściśle chronionego oraz wymienionego w załączniku II dyrektywy siedliskowej. Zebrane materiały zostaną wykorzystane do opracowania planu ochrony tych ekosystemów.

6. Ochrona tarlisk – zimowe koszenie roślinności. W okresie zlodzenia wykonano na jez. Wigry (zatoka Zadworze oraz ploso Północne) koszenie roślinności wynurzonej (trzcinowisk), w celu poprawy warunków tarliskowych dla ryb oraz polepszenia warunków sanitarnych w strefie przybrzeżnej. Wykoszono łącznie 21 ha. trzcinowisk stosując zasadę naprzemiennego koszenia i pozostawiania brzegu w stanie nienaruszonym na podobnej długości co odcinki wykoszone.

3.3.3 Stan zdrowotny ryb, śnięcia, zagrożenia

W 2010 r. nie wystąpiły w żadnym z jezior WPN-u zjawiska wywołujące masową śmiertelność ryb (przyduchy, epizoocje). Podobnie jak w latach ubiegłych obserwowano silnie negatywny wpływ kormorana czarnego na liczebność ichtiofauny. Na podstawie dwuletnich badań (2009-2010) biomasę ryb wyjedzonych w tym okresie przez kormorany z parkowych jezior (głównie z jez. Wigry) określono na 199 974 kg. Największy udział w biomasie ofiar miała płoć – 33,3 % masy pokarmu, dalsze miejsca zajmowały: okoń – 30,8 % i sielawa – 10,7 %.

3.4 Ochrona gatunków roślin i zwierząt

3.4.1 Czynna ochrona roślin

Maciej Romański

W ramach ochrony zagrożonych gatunków roślin kontynuowano badania dotyczące oceny efektu ekologicznego projektu związanego z czynną ochroną storczyków. Głównym celem rozpoczętego w 2003 roku projektu była ochrona dwóch zagrożonych gatunków storczyków umieszczonych w “Polskiej czerwonej księdze roślin naczyniowych” oraz na “Liście roślin wymierających i zagrożonych w Polsce” – miodokwiatu krzyżowego Herminium monorchis i kukuczki kapturkowatej Neottianthe cucullata. Po kilkadziesiąt osobników z obu gatunków storczyków przeniesionych zostało w roku 2003 z macierzystych stanowisk (znad Rospudy i Kanału Augustowskiego) na stanowiska zastępcze wytypowane w granicach parku. W 2010 roku kontynuowano monitoring stanowisk zastępczych obydwu gatunków. W przypadku Herminium monorchis jego obecność, w 2010 roku, stwierdzono tylko na jednym ze stanowisk zastępczych (stanowisko w dominie Wiatrołuży). Na stanowisku tym posadzone były 4 kępy. W 2010 roku tylko na 2 z nich zaobserwowano okazy tego gatunku – w jednej z kęp udało się stwierdzić obecność 21 okazów w tym jednego kwitnącego, natomiast w drugiej 16 okazów z czego 9 kwitnących, Istotne jest, iż po raz pierwszy zaobserwowano 9 okazów (z czego 4 generatywne) poza macierzystą powierzchnią. Daje to nadzieję na aklimatyzację miodokwiatu krzyżowego na tym stanowisku. Losy kolejnych dwóch kęp z tego stanowiska są niepewne – brak okazów w 2010 roku może być tylko przejściową fluktuacją, albo oznaką zamierania kępy. Brak okazów na stanowisku zastępczym na Jurkowym Rogu, może mieć związek z bardzo wysokim poziomem wody, utrzymującym się na torfowisku od 2009 roku. W przypadku drugiego gatunku – Neottianthe cucullata do 2010 roku dotrwały okazy na 3 stanowiskach zastępczych, jednak tylko jedno z nich rokuje nadzieję na aklimatyzację. Na stanowisko o kodzie KA z dwu wysadzonych ramek przetrwała jedna, z jednym tylko okazem wegetatywnym. Stanowisko to zostało zniszczone przez bardzo silne spływy wody deszczowej, które wypłukały kilka osobników i mimo poszukiwań, nie udało się ich odszukać. Na stanowisku o kodzie MU z dwu ramek, również tylko w jednej z nich zaobserwowano 3 okazy wegetatywne, z czego 2 poza ramką – są to siewki. Stanowisko to jednak, mimo obecności siewek, nie rokuje nadziei na przetrwanie. Największe szanse na sukces wydają się być związane ze stanowiskiem o kodzie WY w okolicach jeziora Wygorzele. Na stanowisku tym do 2010 roku dotrwały okazy związane z 2 ramkami (z 5 wysadzonych). Jednak w ich otoczeniu stwierdzono bardzo liczne siewki i okazy młodociane, co daje nadzieję na sukces.

Kontynuowano także obserwacje efektu ekologicznego wykaszania torfowiska na półwyspie Łapa – jedynego stanowiska gnidosza królewskiego Pedicularis sceptrum-carolinum. Na stanowisku tym bezpośrednio po wykonaniu zabiegów ochronnych stwierdzono obecność 12 osobników tego gatunku. Z nieznanych przyczyn od roku 2008 do 2010 jednak nie zaobserwowano żadnego kwitnącego okazu, co jest bardzo niepokojące. Nie można jednoznacznie stwierdzić czy i ile okazów tego gatunku przetrwało. Okazy nie kwitnące, są bardzo trudne do odszukania. Możliwe jest, iż nie kwitnące okazy są nadal obecne w tym miejscu, podobnie jak to miało miejsce przed rozpoczęciem wykaszania.

Kontynuowano również poszukiwania stanowisk gatunków roślin podlegających ochronie prawnej oraz wpisanych do czerwonej księgi i na czerwoną listę ze szczególnym uwzględnieniem gatunków z załącznika II dyrektywy siedliskowej. W wyniku prowadzonych poszukiwań zlokalizowano między innymi nowe stanowiska rzepika szczeciniastego Agrimonia pilosa, oraz innych cennych gatunków. Przy udziale dr. L. Bernackiego potwierdzono również występowanie na drugim stanowisku w WPN stoplamka baltyckiego Dactylorhiza baltica.

W ramach prowadzonego monitoringu stanowisk wątlika błotnego Hammarbya paludosa, po raz pierwszy od kilkunastu lat zaobserwowano 7 egzemplarzy tego gatunku na historycznym stanowisku nad Sucharem I. Ostatni raz jeden okaz był tam zaobserwowany w latach 90-tych ubiegłego wieku, znane też były obserwacje tego gatunku w tym miejscu sprzed II wojny światowej. Od ostatniej obserwacji tego gatunku, mimo corocznych poszukiwań, nie udawało się go odnaleźć nad Sucharem I.

W 2010 roku rozpoczęto również gromadzić informacje o występowaniu chronionych i zagrożonych gatunków mszaków. Udało się potwierdzić występowanie na kilku stanowiskach, znanego wyłącznie z literatury, roztorfka nagiego Odontoschizma denudatum. Znaleziono również nowe stanowisko, bardzo rzadkiego w tej części Polski, glewika polnego Anthoceros agrestis. Znaleziono także liczne, nowe stanowiska wpisanej na czerwoną listę nowelii krzywolistnej Nowellia curvofolia, oraz wymierającego w Polsce błotniszka wełnistego Helodium blandowii oraz gatunku z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej haczykowca błyszczącego Hamatocaulis vernicosus. Znaleziono również 2 nowe gatunki wątrobowców, wcześniej nie podawane z terenu parku – Riccardia multifida oraz Plagiochila porelloides.

3.4.2 Ochrona stanowisk zwierząt zagrożonych wyginięciem

Marek Jeromin

Na terenie parku wyznaczone są trzy strefy ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania. Wszystkie dotyczą bielika (Haliaeetus albicilla). W 2010 roku 1 para bielików wyprowadziła jedno młode, w pozostałych gniazdach nie było sukcesu lęgowego.

Dalej »