3. ANALIZA I OCENA WYPEŁNIANIA PODSTAWOWYCH FUNKCJI PARKU

3.1. Ochrona ekosystemów leśnych

3.1.1. Ochrona lasu

Dorota Zaborowska

W celu zabezpieczenia ekosystemów leśnych przed czynnikami abiotycznymi i biotycznymi, w 2009 roku wykonano następujące zabiegi.

1) Prognozowanie wystąpienia zagrożenia ze strony owadów liściożernych polegające na:

a. próbnych odłowach samców brudnicy mniszki do 52 pułapek feromonowych, w których zastosowano feromon o nazwie Lymodor;

b. obserwacjach intensywności lotów samic brudnicy mniszki wykonanych metodą transektu (10 drzew). Samice zaobserwowano jedynie w obwodzie ochronnym Wysoki Most (2 szt.) ;

c. jesiennych poszukiwaniach owadów zimujących w ściółce na powierzchniach podokapowych. Zebrano i oznaczono materiał z 57 partii kontrolnych, wyznaczonych w 2007 roku nową metodą „10 ramek”.

2) Ograniczanie występowania owadów kambiofagicznych polegające na:

a. wykładaniu drzew pułapkowych, tzw. pułapek klasycznych (14 sztuk). Wykorzystano w tym celu głównie wiatrołomy i wywroty oraz drzewa uszkodzone. Pułapki służyły obserwacji stadiów rozwojowych korników świerkowych, po wykorzystaniu zostały terminowo korowane lub wywożone z lasu;

b. odłowach kambiofagów świerka (kornik drukarz i chrząszcze towarzyszące) w pułapki feromonowe (215 sztuk). Zastosowano pułapki Theysohna . Do zwabienia chrząszczy wykorzystano feromon Ipsodor;

c. wyszukiwaniu od początku maja do końca sierpnia drzew zasiedlonych przez kornika drukarza przypłaszczka granatka i inne owady . W wyniku tych czynności usunięto 1134 m3 drewna świerkowego i 1240,6 m3 drewna sosnowego zasiedlonego przez owady. Prowadzono także systematyczną kontrolę i czyszczenie wyłożonych pułapek. Zajmowało się tym 10 osób, które przepracowały łącznie 6680 godzin;

d. rozdrabnianiu gałęzi po usuniętych świerkach (880 rbh).

3) Ograniczanie szkód wyrządzanych w drzewostanach przez duże ssaki roślinożerne polegające na:

a. zabezpieczaniu upraw repelentem o nazwie WAM Extra na powierzchni 76,23 ha. Ochronę stosowano tylko na części sadzonek, zapewniając utrzymanie bazy żerowej zwierząt. Na jednym hektarze powierzchni smarowano ok. 1,5-2 tys. sadzonek;

b. mechanicznym zabezpieczaniu upraw na powierzchni ok. 11,8 ha (poprawianie osłon spiralnych). Systematycznie naprawiano też uszkodzone osłony indywidualne (4,35 tys. szt.);

c. wykonaniu nowych ogrodzeń z użyciem siatki o wys. 2 m (2900 m), w celu ochrony 3,80 ha upraw. Naprawiano także stare grodzenia (538 rbh);

d. uprawie 8,16 ha poletek zaporowych (owies, żyto, gryka, proso). Poletka wykorzystano w celu zatrzymania zwierzyny w lesie w okresie nasilonych szkód w uprawach rolnych.

Zakres wymienionych czynności od kilku lat utrzymuje się na podobnym poziomie. W 2009 roku nie zabezpieczano sadzonek osłonami indywidualnymi, podczas gdy w latach poprzednich co roku zabezpieczano tą metodą 1500-4000 szt.

W zakresie oceny zagrożenia lasów WPN kontynuowana była ścisła współpraca z Zespołem Ochrony Lasu w Olsztynie, gdzie zgodnie z Instrukcją Ochrony Lasu przesłano następujące materiały :

- wykazy posuszu, złomów i wywrotów pozyskanych – stan na 30.09.2009 r.;

- karty wyników i materiały z jesiennych poszukiwań szkodników sosny;

- kwestionariusz występowania i ograniczania chorób drzew leśnych spowodowanych przez czynniki abiotyczne i antropogeniczne oraz grzyby patogeniczne.

Na podstawie powyższych materiałów ZOL nie stwierdził zagrożenia drzewostanów na 2010 rok.

W sierpniu 2009 r. Zakład Ochrony Lasu w Olsztynie na naszą prośbę dokonał lustracji wybranych drzewostanów WPN (obwody ochronne Słupie, Krusznik i Wysoki Most), w których zaobserwowano objawy przebarwienia, żółknięcia, zamierania wierzchołków koron świerków. Według obserwacji służby terenowej WPN, przyczyną tych zjawisk jest miechun świerkowiec, co zostało potwierdzone przez ZOL podczas lustracji. Drzewa opanowane przez miechuny występują gniazdowo i pojedynczo i nie są istotnym zagrożeniem dla stanu zdrowotnego lasu. ZOL zalecił dalszą obserwację, ze wskazaniem usuwania drzew z koronami przebarwionymi na żółto i zamarłymi wierzchołkami.

W 2009 r., podobnie jak w latach poprzednich, zakup materiałów oraz koszty usług z zakresu ochrony lasu w całości były dotowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

.

3.1.2. Redukcja zwierząt podlegających regulacji ilościowej

Dorota Zaborowska

W związku z potrzebą ochrony upraw, młodników i naturalnych odnowień przed zgryzaniem oraz ograniczeniem szkód w uprawach rolnych wyrządzanych przez zwierzynę, działając zgodnie z Zarządzeniem nr 1/2006 Dyrektora Parku z dnia 16 stycznia 2006 roku w sprawie redukcji niektórych gatunków fauny na terenie Wigierskiego Parku Narodowego oraz Zasadami selekcji osobniczej i populacyjnej zwierząt łownych na terenie Puszczy Augustowskiej , zaplanowano na rok 2009 redukcję populacji zwierzyny grubej na terenie Wigierskiego Parku Narodowego w liczbie 120 osobników, w tym 30 jeleni, 20 saren i 70 dzików. Dokonano redukcji 99 osobników (82,5 % założonego planu), w tym:

- 17 jeleni (56,6% planu redukcji), w liczbie tej ujęto również 1 upadek: 1 cielę (resztki tuszy – O.O. Krusznik),

- 12 saren (60% planu redukcji), w tym 6 upadków: 3 rogacze i 2 kozy potrącone przez samochód (O.O. Krusznik, Leszczewek, Powały), oraz 1 koza zagryziona przez wilki (O.O. Wysoki Most),

- 70 dzików (100% planu redukcji), w tym ujęto 1 upadek: dzik potrącony przez samochód (O.O. Mikołajewo)

Obliczone teoretycznie plany nie zostały wykonane, ponieważ skala oddziaływania zwierzyny na ekosystemy leśne została uznana za nie budzącą obaw o kondycję tych ekosystemów. Również szkody w uprawach rolnych utrzymywały się na przewidywanym poziomie.

W 2009 roku liczebność zwierzyny łownej ustalono na podstawie całorocznych obserwacji. W porozumieniu z koordynatorem Rejonu Hodowlanego „Puszcza Augustowska” odstąpiono od inwentaryzacji metodą pędzeń próbnych z powodu wyjątkowo śnieżnej zimy z pokrywą do 70 cm.

Wyniki inwentaryzacji od 2000 r. przedstawiają się następująco:

Tabela 6. Liczebność zwierzyny w latach 2000 – 2009

Od kwietnia do września komisja składająca się z pracowników terenowych parku szacowała szkody wyrządzone przez zwierzynę łowną w uprawach i płodach rolnych. Powierzchnia zredukowana szkód znacznie wzrosła w porównaniu do roku ubiegłego (24,86 ha) i wynosiła 39,47 ha. Łączna kwota wypłaconych odszkodowań wyniosła 41.237 zł ( w roku ubiegłym -33.094 zł) . Największe szkody wyrządziły jelenie i dziki w uprawach zbóż (27,23 ha pow. zred.), następnie dziki na łąkach i pastwiskach (8,87 ha pow. zred.). Powierzchnia zredukowana uszkodzonych upraw ziemniaków wynosiła 3,37 ha.

Wartość wypłaconych odszkodowań w latach 1999-2008 przedstawia wykres:

Rysunek 1. Wartość odszkodowań za szkody wyrządzone przez zwierzynę łowną w latach 1999-2009

W maju oszacowano szkody wyrządzone przez zwierzynę w lasach parku (uprawach i młodnikach). Łącznie uszkodzenia wystąpiły na pow. 31,49 ha (21,23 ha – uprawy, 10,26 ha – młodniki), z czego na pow. 27,89 ha odnotowano uszkodzenia do 20 %, a na pow. 3,60 ha w przedziale 21-50%. W porównaniu do lat ubiegłych rozmiar szkód w ekosystemach leśnych wyraźnie zmniejsza się, a w stosunku do roku poprzedniego powierzchnia szkód nieznacznie zwiększyła się o 1,08 ha.

3.1.3 Hodowla lasu

Piotr Pieczyński

1. Realizacja zadań ochronnych

W roku 2009 wykonano następujące zadania z zakresu hodowli lasu:

- odnowienia, dolesienia luk i przerzedzeń na powierzchni 3,50 ha;

- poprawki i uzupełnienia, na powierzchni 0,375 ha;

- pielęgnowanie gleby, niszczenie chwastów na uprawach na powierzchni 21,45 ha;

- czyszczenia wczesne na powierzchni 19,57 ha;

- czyszczenia późne na powierzchni 9,27 ha;

- melioracyjne przygotowanie powierzchni pod odnowienia na powierzchni 0,40 ha.

Zabiegi ochronne finansowane były ze środków Fundacji EkoFundusz w ramach przedsięwzięcia pt: „Przebudowa drzewostanów Wigierskiego Parku Narodowego – etap III”. Przedsięwzięcie to obejmuje okres dwu lat (2008-2009) i jest kontynuacją projektu, dotyczącego przebudowy drzewostanów w parku realizowanego od 2000 r. Łączny koszt projektu rozpisanego na lata 2008 – 2009 wyniósł 276 215,76 zł. Koszt zadań z zakresu hodowli lasu w 2009 roku wyniósł 56 312,28 zł.

Rysunek 2. Analiza wykonania głównych prac z zakresu hodowli lasu w latach 2000– 200 9 [ha]

Tabela 7. Wykorzystanie materiału sadzeniowego w 2009 r.

Tabela 8. Wykorzystanie materiału sadzeniowego w latach 2000 – 2009

2. Ocena udatności upraw

W 2009 roku ocenie udatności podlegały uprawy z roku 2005 (ocena w piątym roku istnienia uprawy – ocena końcowa) i z 2008 (ocena w drugim roku istnienia uprawy – ocena wstępna). Przy ocenie brano pod uwagę następujące elementy: stopień pokrycia powierzchni przez uprawę, oznaki chorobowe i uszkodzenia wywołane przez czynniki przyrody żywej i nieożywionej, formę zmieszania gatunków, skład gatunkowy uprawy. Udatność każdej ocenianej uprawy oceniono w czterostopniowej skali: uprawa bardzo dobra, dobra, zadowalająca i przepadła.

Wyniki oceny są następujące:

- uprawy z roku 2005, ocena końcowa:

- uprawy z roku 2008, ocena wstępna:

3.1.4 Pozyskanie i sprzedaż drewna

Wojciech Kamiński

W ramach przeprowadzonych w 2009 roku cięć pielęgnacyjnych i przygodnych pozyskano drewno o łącznej masie 8,98tys.m³, w tym 8,75tys.m³ grubizny, tj. przeciętnie poniżej 1m³ z 1ha powierzchni leśnej Parku.

W ramach cięć przygodnych pozyskanie grubizny na 2009 rok zaplanowano w rozmiarze 6,72 tys.m³, natomiast wykonano 5,35 tys.m³ (80% planu) i była to masa o 17% mniejsza niż w 2008 i o prawie 35% mniejsza niż w roku 2007. Usunięciu podlegały przede wszystkim gatunki iglaste (rys.3) – złomy, wywroty i drzewa zasiedlone przez przypłaszczka, korniki i ścigi. Drewno gatunków liściastych w większości przypadków pozostawiano w lesie do naturalnego rozkładu. Podlegało ono usunięciu jedynie w razie konieczności zapewnienia przejezdności szlaków komunikacyjnych lub, jak w przypadku dębu o łącznej masie 66m³ zasiedlonego przez opiętka, stanowiło zagrożenie dla pozostałych drzew tego gatunku.

Rysunek 3. Struktura gatunkowa drewna pozyskanego w 2009 r. w cięciach przygodnych

Rozmiar zabiegów ochronnych w 2009 w ramach cięć przygodnych, w stosunku do poprzednich trzech lat wykazuje tendencję spadkową (rys.4). Świadczy to o dobrej kondycji drzewostanów Parku. Brak wzrostu szkód, szczególnie od czynników biotycznych (owadów i grzybów) potwierdza, że zabiegi związane z utrzymaniem odpowiedniego stanu sanitarnego lasu zostały w minionych latach przeprowadzone prawidłowo. W stosunku do lat ubiegłych nie stwierdzono wzrostu populacji kornika drukarza (rys.5). W analizowanym okresie usunięto 2,91 tys.m³ zasiedlonego drewna świerkowego, czyli o 0,6 tys.m³ mniej niż w 2008 roku.

Rysunek 4. Masa drewna pozyskanego w ramach cięć przygodnych w latach 2006-2009

Obecnie największym zagrożeniem dla drzewostanów Parku są szkody powodowane zmianami warunków meteorologicznych. W każdej chwili można spodziewać się znacznych szkód spowodowanych silnie wiejącymi wiatrami, czy gwałtownymi burzami. Szczególnie narażony na taki rodzaj szkód jest płytko ukorzeniony świerk, ale coraz starsza, mniej sprężysta sosna również może ucierpieć na skutek działania czynników abiotycznych.

Nowym organizmem, którego wzrost aktywności zanotowano w 2009 roku jest pluskwiak - miechun świerkowiec. Jego wzmożone występowanie może prowadzić w przyszłości do nadmiernych zniszczeń aparatu asymilacyjnego i w konsekwencji zamieranie drzew na znacznych obszarach. Służba terenowa została zobowiązana do ciągłego monitorowania poziomu zagrożenia drzewostanów świerkowych ze strony tego owada. Przyjęto zasadę usuwania drzew zasiedlonych z zamierającymi wierzchołkami i tych, których korony przebarwione są na żółto.

Rysunek 5. Zasiedlone drewno świerkowe usunięte w latach 1996-2009

2. Cięcia pielęgnacyjne

Zabiegami pielęgnacyjnymi w 2009 roku objęto powierzchnię 170,62ha, w tym w trzebieżach wczesnych - 58,41 ha i trzebieżach późnych – 112,21 ha.. Plan powierzchniowy zabiegów został wykonany w 100%. Rozmiar masowy trzebieży został przekroczony o 3% w stosunku do przyjętego planu. Wykonanie masowe cięć pielęgnacyjnych przedstawia tabela nr 9.

Tabela 9. Wykonanie masowe cięć pielęgnacyjnych (trzebieży) w 2009 r.

3. Drzewa pozostawione do naturalnego rozkładu

W 2009 roku zarejestrowano i pozostawiono w lesie 722 sztuk drzew martwych, nie zagrażających sanitarnemu stanowi ekosystemów leśnych.

Tabela 10. Zestawienie drzew pozostawionych do naturalnego rozkładu w 2009 r.

Łącznie w latach 1997 - 2009 wyznaczono i pozostawiono do naturalnego rozkładu 9118 sztuk drzew stanowiących posusz jałowy (rys.4).

Rysunek 6. Liczba drzew pozostawionych do naturalnego rozkładu w latach 1997-2009

4. Struktura sortymentowa pozyskania

Strukturę sortymentową pozyskania przestawia tabela nr11.

Tabela 11. Struktura sortymentowa pozyskania w 2009 roku

5. Sprzedaż drewna

Dobra kondycja drzewostanów WPN była przyczyną mniejszego niż planowano rozmiaru pozyskania drewna w ramach cięć przygodnych. Wobec braku zjawisk klęskowych (wichury, gradacje) pozyskanie w ramach tych cięć rokrocznie maleje. Nie wykonano ok. 1300 m³ planu. Biorąc pod uwagę względy ekonomiczne, to niekorzystnie zmienił się udział pozyskanych sortymentów w stosunku do planu. Z planowanych 3800 m³ drewna wielkowymiarowego pozyskano tylko 2800 m³. Udział drewna średniowymiarowego w ogólnej masie grubizny wyniósł prawie 70%. Przełożyło się to na efekt finansowy, czyli mniejsze koszty o 82 tys.zł,, ale również mniejsze o 270 tys. zł dochody.

W 2009 roku, podobnie jak w poprzednim utrzymywała się zła koniunktura na rynku drzewnym objawiająca się spadkiem popytu na drewno wielkowymiarowe i średniowymiarowe przeznaczone do przerobu przemysłowego. W konsekwencji ceny drewna w latach 20008-2009 w stosunku do roku 2007 spadły o 30%. W 2009 roku sprzedano ogółem 8968 m³ drewna. Szczegółowo strukturę sprzedaży według sortymentów przedstawia tabela “Sprzedaż drewna” – załącznik nr 10a do analizy. Na koniec analizowanego okresu, na gruncie pozostał nie sprzedany zapas drewna o masie 6 m³ (S2a So).

Dalej »