3.7. Działalność naukowa

Lech Krzysztofiak

W minionym roku na terenie parku zewnętrzne instytucje prowadziły 20 tematów badawczych. Większość z nich to prace magisterskie, które realizowane były przy pomocy pracowników parku.

Działalność Pracowni Naukowo-Edukacyjnej w 2006 roku wynikała z Programu działalności Pracowni na lata 2005-2007 oraz z regulaminu organizacyjnego Parku.

Pracownicy prowadzili cztery tematy badawcze:

1. Wybrane elementy ekologii i biologii miodokwiatu krzyżowego Herminium monorchis i kukuczki kapturkowatej Neotianthe cuculata.
2. Badania rozmieszczenia i liczebności gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową oraz Europejską Siecią Ekologiczną NATURA 2000.
3. Badania fauny mrówek Formicidae WPN.
4. Strategia rozwoju populacji mszarnika jutta Oeneis jutta w północno-wschodniej Polsce i perspektywy ochrony w Wigierskim Parku Narodowym.

Pierwszy temat był kontynuacją badań rozpoczętych w trakcie realizacji projektu związanego z przeniesieniem niewielkiej części populacji miodokwiatu krzyżowego i kukuczki kapturkowatej z ich siedlisk macierzystych na siedliska zastępcze. Badaniami objęte były wszystkie nowe stanowiska tych gatunków. Badano zarówno ilość rozwijających się roślin, ich formy rozwojowe, ilość i wielkość kwiatów oraz terminy wypuszczenia liści, kwitnięcia i zawiązania owoców.

Drugi temat dotyczył inwentaryzacji, z określeniem wielkości poszczególnych stanowisk, gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną ścisłą i częściową oraz gatunków znajdujących się na liście Natura 2000. Lokalizacja stanowisk nanoszona była na mapy za pomocą odbiorników GPS, a stanowisko opisywane i fotografowane.

Badania fauny mrówek prowadzone były zarówno w środowiskach leśnych parku, jak i na terenach otwartych. Inwentaryzację mrowisk kopcowych wykonały służby terenowe parku, a pozostałe badania (zbiór materiału i określenie zebranych mrówek do gatunku) pracownicy Pracowni.

Ostatni temat dotyczył badań nad motylem mszarnikiem jutta. Park otrzymał grant z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na przeprowadzenie badań morfologicznych ekologicznych i genetycznych populacji tego motyla, znajdujących się na terenie Polski (Puszcza Augustowska). Do badań fenotypowych w 2006 roku odłowiono 23 motyle z torfowiska „Suche Bagno” oraz 5 motyli z torfowiska koło Skieblewa. Motyle po wykonaniu dokumentacji fotograficznej zostały wypuszczone w miejscu ich odłowu. Zebrany materiał jest obecnie opracowywany. Pod koniec okresu aktywnego lotu mszarnika jutta odłowiono kilka osobników z obu stanowisk i przekazano je do badań genetycznych. Ze wszystkich osobników wyizolowano genomowy DNA, wykorzystując do tego celu tkankę mięśniową z pojedynczych odnóży owadów. Do oceny zmienności genetycznej na poziomie wewnątrzgatunkowym wybrano marker najczęściej stosowany w tego rodzaju badaniach u owadów tzn. fragment mitochondrialnego genu kodującego podjednostkę I enzymu oksydazy cytochromowej (COI). Na torfowisku „Suche Bagno” przeprowadzono obserwacje żerujących gąsienic mszarnika jutta. Pozwoliły one ustalić, że jedynym dotąd stwierdzonym gatunkiem rośliny pokarmowej tego motyla jest wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum. Aby stwierdzić w jakiej fazie rozwojowej i w jakich warunkach zimuje motyl, sporządzono wolierę połączoną z plastikowym koszem, w której umieszczono gąsienicę mszarnika pod koniec jej okresu żerowania. Następnie co kilka tygodni obserwowano jej zachowanie.

Pracownicy Pracowni Naukowo-Edukacyjnej brali udział w szkoleniach, warsztatach, konferencjach i sympozjach naukowych oraz niektóre z nich organizowali. W maju brali udział w warsztatach GIS w parkach narodowych (Zakopane), w sierpniu w warsztatach dot. ochrony obuwika pospolitego (Osowiec), w październiku w szkoleniu dot. metod wnioskowania statystycznego (Warszawa), w marcu, październiku i grudniu zorganizowali szkolenia dla służby terenowej parku dotyczące ochrony mrówek i mrowisk oraz wybranych elementów sieci Natura 2000. W maju zorganizowali sympozjum na temat ochrony mrówek i mrowisk w lasach (Gołdap) oraz byli współorganizatorami seminarium naukowego dot. badań jeziora Wigry (Kraków). Pracownicy wzięli również udział we wrześniowym sympozjum na temat ochrony wód (Gołdap) oraz w sympozjum z okazji 30-lecia Suwalskiego Parku Krajobrazowego (wrzesień).

Pracownia brała czynny udział w przygotowaniu wniosków do NFOŚiGW o dofinansowanie systemu Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego, czynnej ochrony rodzimej flory przed ekspansją gatunków obcych oraz przedsięwzięć edukacyjnych. Między innymi w wyniku tych prac park otrzymał środki finansowe na zwalczanie barszczu mantegazyjskiego oraz inwentaryzację obcych gatunków roślin (środki przyznane przez EkoFundusz i GEF).

Wspólnie z Akademią Górniczo-Hutniczą oraz Uniwersytetem Szczecińskim kontynuowane były badania dotyczące osadów jeziora Wigry i kilku mniejszych jezior parku. Wspólnie opracowano wniosek grantowy do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dot. rozwoju doliny Czarnej Hańczy w strefie ujścia do jeziora Wigry.

3.8. Monitoring środowiska i przyrody

Lech Krzysztofiak

W ramach prac monitoringowych w roku hydrologicznym 2006 Pracownia prowadziła prace dotyczące następujących programów pomiarowych:

• meteorologia,
• zanieczyszczenie powietrza,
• chemizm opadów atmosferycznych,
• chemizm opadu podkoronowego,
• chemizm roztworów glebowych,
• gleby,
• wody podziemne,
• wody powierzchniowe - rzeki,
• chemizm opadu organicznego,
• flora i roślinność zlewni reprezentatywnej,
• fauna epigeiczna.

Badania prowadzono na terenie zlewni badawczej, na wybranych powierzchniach i w wyznaczonych punktach kontrolno-pomiarowych.

Tabela 29. Zakres i metodyka badań w  punktach pomiarowych Stacji Bazowej Wigry w roku hydrologicznym 2006

Zakres pomiarowy

Meteorologia

Pomiary meteorologiczne prowadzone były na terenie ogródka meteorologicznego zlokalizowanego w Sobolewie. Do badań wykorzystano automatyczną stację meteorologiczną Milos 500 firmy Vaisala.

Zanieczyszczenie powietrza

Zanieczyszczenie powietrza badane było na jednym stanowisku w Sobolewie. Zastosowano metodą pasywną, z ekspozycją trzech próbników na wysokości 1,6 m nad poziomem gruntu. Czas ekspozycji próbników wynosił 1 miesiąc. Metody oznaczania zanieczyszczeń powietrza zostały opracowane w Zakładzie Chemii Analitycznej Politechniki Krakowskiej, a analizy zanieczyszczeń wykonała firma Propagator z Krakowa.

Chemizm opadów atmosferycznych

Wody opadowe do badań właściwości fizycznych i chemicznych zbierane były na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie. Poboru prób opadu mokrego dokonywano w okresach tygodniowych, w każdy wtorek o godz. 800, za pomocą kolektora UNS 130/S firmy Eigenbrodt. Tygodniowe próby były zlewane i przechowywane w temperaturze 6° C. Analizy jakości opadu wykonywane były w laboratorium Wigierskiego Parku Narodowego (WPN) i w laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Suwałkach (WIOŚ), z próby zbiorczej na koniec każdego miesiąca.

Chemizm opadu podkoronowego

Wody opadowe przechodzące przez warstwę koron drzew (sosna, świerk) zbierane były z leśnej powierzchni badawczej zlokalizowanej w pobliżu ogródka meteorologicznego w Sobolewie. Poboru prób opadów dokonywano w okresach tygodniowych, a następnie przenoszono je do laboratorium, gdzie były przechowywane w temperaturze 6° C. Badania jakości wód wykonywane były przez laboratoria WPN i WIOŚ, z próby zbiorczej na koniec każdego miesiąca.

Chemizm spływu po pniach

Wody spływające po pniach drzew (sosna, świerk) zbierane były z leśnej powierzchni badawczej zlokalizowanej w pobliżu ogródka meteorologicznego w Sobolewie. Poboru prób dokonywano w okresach tygodniowych, a następnie przenoszono je do laboratorium, gdzie były przechowywane w temperaturze 6° C. Badania jakości wód wykonywane były przez laboratoria WPN i WIOŚ, z próby zbiorczej na koniec każdego miesiąca.

Chemizm roztworów glebowych

Badania roztworów glebowych prowadzone były na powierzchni leśnej w Sobolewie, na trzech stanowiskach. Roztwory pobierane były z lizymetrów zainstalowanych na trzech głębokościach: 30, 50 i 100 cm, na koniec każdego miesiąca. Badania jakości roztworów wykonywane były przez laboratoria WPN i WIOŚ.

Wody podziemne

Właściwości fizyczne i chemiczne wód podziemnych badano czterokrotnie w ciągu roku hydrologicznego: w grudniu, marcu, czerwcu i wrześniu. Przed każdym pobraniem prób z otworów piezometrów wypompowywano około cztery objętości słupa wody stagnującej w otworach. W próbach określono stężenia parametrów z zakresu podstawowego programu pomiarowego ZMŚP. Wszystkie analizy fizyczne i chemiczne wykonano w laboratorium WPN.

Poziom zwierciadła wody w otworach piezometrycznych w Sobolewie badany był w każdy poniedziałek o godz. 800 za pomocą taśmy mierniczej z „świstawką”.

Wody powierzchniowe - rzeki

Badania wód powierzchniowych dotyczyły pomiarów poziomu i prędkości przepływu wód w rzece Czarna Hańcza – w punkcie kontrolno-pomiarowym w Sobolewie oraz właściwości fizycznych i chemicznych wód rzeki w punktach w Sobolewie i przy ujściu rzeki do jeziora Wigry. Próby wody do badań pobierane były z nurtu rzeki jeden raz w miesiącu. Pomiar stanu wód prowadzony był w sposób ciągły przy wykorzystaniu limnigrafu typu L-861. Z zapisu limnigrafu określano średnie, maksymalne i minimalne stany dobowe. Pomiaru prędkości przepływu wody w rzece dokonano 11-krotnie, przy pomocy młynka hydrometrycznego firmy SEBA, starając się uchwycić jak największe zróżnicowanie stanów wody.

Chemizm opadu organicznego

Na jednym stanowisku w lesie w Sobolewie zbierany był opad organiczny. Kolektory opadu, w ilości 15 szt., rozmieszczone zostały w regularnej siatce co 5 m, a materiał z nich był wybierany na koniec miesiąca. Materiał po przywiezieniu do laboratorium był segregowany na kilka części (igły, liście, kwiatostany, gałęzie, porosty, kora, inne), a następnie ważony. Po wysuszeniu materiał ponownie zważono i zmielono w młynku. W tak przygotowanym materiale na koniec roku wykonano analizy chemiczne z trzech frakcji – liście, igły i pozostałe części.

Flora i roślinność zlewni eksperymentalnej

Prowadzone były badania florystyczne o charakterze inwentaryzacyjnym na terenie całej zlewni, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków chronionych, rzadkich i gatunków obcych w naszej florze.

Fauna bezkręgowa

Badania prowadzono w dwóch typach siedliskowych lasu – w borze bagiennym i lesie mieszanym. Na każdym siedlisku wytypowano po trzy stanowiska oddalone od siebie o około 250 m, na których zainstalowano po 5 pułapek rozmieszczonych liniowo w trzy metrowych odstępach. Pułapki (słoiki o pojemności 0,33 l i średnicy otworu 56 mm) zostały wkopane równo z powierzchnią gruntu i osłonięte daszkami. Jako płynu konserwującego użyto roztworu glikolu etylowego. Pułapki były eksponowane w terenie przez 5 miesięcy, od maja do końca września, a materiał był wybierany z nich w odstępach miesięcznych. Po wybraniu z odłowionego materiału chrząszczy należących do rodziny Carabidae zakonserwowano je i przesłano do oznaczenia do Zakładu Zoologii Instytutu Biologii Akademii Świętokrzyskiej.

Dalej »