Proszę chwilę zaczekać, ładuję zdjęcia ...

  Spis treści Strona główna kwartalnik WIGRY Wigierski Park Narodowy
  

kliknij, aby powiększyć

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

TORFOWISKA

  

  

Tereny stale podmokłe – torfowiska, są ważnym elementem przyrody Wigierskiego Parku Narodowego. Choć zajmują stosunkowo niewielką powierzchnię, mają duże znaczenie dla ogólnej różnorodności przyrodniczej obszaru parku oraz oddziałują na stosunki wodne w swoim otoczeniu. Wiele z nich ma charakter naturalny i jest siedliskiem rzadkich i chronionych gatunków - zarówno roślin jak i zwierząt.

  

Wśród roślin występują tu gatunki będące reliktami poglacjalnymi, czyli takimi, które przetrwały od okresów zlodowaceń, jak na przykład: brzoza niska, wełnianka alpejska - gatunków roślin chronionych oraz rzadkich i wymierających. Ich dalsza obecność w naszej florze jest uzależniona od skutecznej ochrony torfowisk.

  

Spośród zwierząt związanych z torfowiskami można wymienić: żurawie, chętnie gniazdujące na torfowiskach niskich, motyle - mszarnika jutta i szlaczkonia torfowca, ściśle związane z torfowiskami wysokimi, największego i najbardziej jadowitego pająka Polski - bagnika brzeżnego, występującego na torfowiskach niskich oraz wiele gatunków ważek, jak choćby bardzo rzadkie w naszym kraju przenielę dwuplamą i ważkę żółtą, związane z torfowiskami przejściowymi nad sucharami.

  

Torfowiska wysokie rozwijają się w nieckach terenu, na podłożu nieprzepuszczalnym dla wody, w otoczeniu mało żyznej zlewni. Zasilane są wyłącznie przez wody opadowe, które gromadzą się w takim zagłębieniu, a wysoka wilgotność podłoża sprzyja rozwojowi mchów - początkowo płonników, a później torfowców, które wkrótce zaczynają dominować. Torfowce mają zdolność do gromadzenia większych ilości wody niż inne gatunki mchów i należą do roślin torfotwórczych. W ten sposób w zagłębieniu terenu pojawia się mszar.

  

Mchy torfowce powodują wzrost torfowiska wzwyż – odkładają pod spodem pokłady torfu, mającego ogromne możliwości magazynowania wody i same stale rosną. Na powierzchnię mszaru wkracza stopniowo roślinność. Po wypełnieniu misy zagłębienia mszarem wytwarza się kopuła torfowiska, przewyższająca brzegi pierwotnego zagłębienia – stąd właśnie nazwa: torfowisko wysokie.

  

W pełni wykształcone torfowisko wysokie posiada wyraźną strukturę kępową i w zasadzie składa się jakby z dwóch zupełnie odmiennych środowisk. W miejscach nieco suchszych osiedlają się mchy torfowce nieznoszące podtopienia – torfowiec ciemny, torfowiec magellański, torfowiec czerwonawy i inne. Zwykle są one czerwono zabarwione i rosną dość szybko, tworząc wystające ponad poziom torfowiska duże i strome kępy, osiągające nawet 75 cm wysokości.

  

Na kępach osiedlają się rośliny naczyniowe - głównie liczne krzewinki z rodziny wrzosowatych, jak: modrzewnica zwyczajna, żurawina błotna, borówka bagienna i bagno zwyczajne, a także owadożerna rosiczka okrągłolistna. Na wysokich kępach, wystających znacznie ponad poziom wody w torfowisku, mogą też rosnąć sosny zwyczajne, o płasko rozpostartym systemie korzeniowym i bardzo niewielkich przyrostach rocznych.

  

Między kępami znajdują się tak zwane dolinki. Są one silnie podmokłe i porastają je zupełnie inne rośliny. Znaleźć tu można torfowca spiczastolistnego i torfowca odgiętego, które w odróżnieniu od torfowców kępowych są jaskrawo zielone. Z roślin naczyniowych w dolinkach spotyka się rośliny związane z torfowiskami przejściowymi, znoszące ciągłe podtopienie – turzycę bagienną, przygiełkę białą czy bagnicę torfową. Roślinność dolinek rośnie znacznie wolniej od roślin kęp. Gdy kępy staną się zbyt wysokie, parowanie zaczyna przewyższać podsiąkanie wody w ich wnętrzu. Wtedy wierzch kępy wysycha i zapada się, tworząc jakby małe kratery. Zagłębienia te z czasem wypełniają się wodą i są zasiedlane przez rośliny dolinek. Dolinki jednak cały czas wzrastają i z czasem zrównują się z kępami – wtedy spada ich wilgotność i stają się one dostępne dla roślinności kęp. W ten sposób na przemian na torfowisku wysokim występują fazy dolinkowe i kępowe.

  

Wzrost torfowiska na wysokość waha się od 0,5 do 2 cm rocznie. Gdy kopuła torfowiska wypiętrzy się zbyt wysoko, woda nie jest w stanie utrzymać się w torfie i jego górna warstwa wysycha. Powierzchnia torfowiska zostaje zarośnięta krzewami – głównie bagnem zwyczajnym i borówką bagienną oraz karłowatymi sosnami. Krzewy i drzewa, które wkroczyły na torfowisko, “wypompowują” wodę z podłoża, dalej osuszając grunt. Jest to tak zwana leśna faza torfowiska wysokiego. W dalszej sukcesji na wysuszonym torfowisku wysokim rozwija się bór bagienny. Największym torfowiskiem wysokim w fazie leśnej jest objęte ścisłą ochroną Suche Bagno.

  

Torfowiska niskie są na terenie parku najbardziej rozpowszechnionym typem środowisk podmokłych. Najczęściej wykształcają się w miejscach o nieznacznym, lecz stałym przepływie wody bogatej w substancje pokarmowe - w dolinach rzek i na obrzeżach jezior. Rzadziej powstają w bezodpływowych zagłębieniach terenu, w otoczeniu żyznej zlewni.

  

Na najwilgotniejszych torfowiskach niskich dominują: trzcina pospolita, pałka szerokolistna, manna mielec lub tatarak zwyczajny. W miejscach nieco suchszych czy wręcz okresowo wysychających, dominują turzyce wielkokępowe lub kłączowe, jak np.: turzyca prosowa, turzyca sztywna, turzyca zaostrzona, turzyca błotna i wiele innych.

  

Na torfowiskach budowanych przez turzyce wielkokępowe widać wyraźną strukturę kępowo-dolinkową. Kępy turzyc wystają ponad powierzchnię wody i stanowią siedlisko dla bardziej sucholubnych gatunków. Największe powierzchnie torfowisk turzycowych można znaleźć w dolinie Czarnej Hańczy i na brzegach jezior. Torf powstający w tego typu środowiskach jest ciężki, bogaty w substancje mineralne i nie pływa po powierzchni wody.

  

Nieco odmiennym typem torfowisk niskich są torfowiska darniowe. Rozwijają się na obszarach źródliskowych, głównie w dolinie Wiatrołuży. Roślinna darń jest wyraźnie podzielona na dwa piętra – zbitą warstwę mchów u dołu i dość luźną warstwę roślin naczyniowych, głównie niskich turzyc, siedmiopalecznika błotnego, bobrka trójlistkowego i knieci błotnej. Powstający tutaj torf jest bardzo lekki i przy wysokim poziomie wody jego górne poziomy wraz z żywymi roślinami oddzielają się od dolnych pokładów i pływają po powierzchni wody.

  

Torfowiska darniowe są bardzo cenne przyrodniczo. Właśnie w takich miejscach można spotkać liczne, rzadkie gatunki roślin, jak choćby storczyki – lipiennik Loesela, wyblin jednolistny, miodokwiat krzyżowy, kruszczyk błotny, stoplamek krwisty lub inne unikaty, jak skalnica torfowiskowa, turzyca strunowa, wielosił błękitny, wełnianeczka alpejska, gnidosz królewski i wiele innych.

  

Innym typem torfowisk niskich są torfowiska węglanowe, rozwijające się na pokładach gytii jeziornej – bardzo bogatych w węglan wapnia osadach dennych jezior. Torfowiska węglanowe, podobnie jak torfowiska wysokie, są zasilane głównie przez wody opadowe. Jednak obfitość węglanu wapnia w podłożu i żyzność takich siedlisk nie pozwala na zakwaszenie wód i rozwój torfowiska wysokiego. Torfowiska węglanowe są bardzo bogate pod względem florystycznym – często masowo występuje na nich: kłoć wiechowata, turzyca Buxbauma, turzyca Davalla oraz rzadkie gatunki roślin, jak: tłustosz pospolity, lipiennik Loesela czy kosatka kielichowa. Na terenie WPN-u torfowiska węglanowe spotyka się na obrzeżach jeziora Wigry. Największy obszar torfowiska tego typu występuje na Jurkowym Rogu w okolicach wsi Krusznik.

  

W wyniku naturalnej sukcesji tereny torfowisk niskich najczęściej przekształcają się w zarośla wierzbowe, a później w olsy. W przypadku osuszenia przekształcają się natomiast w wilgotne, bogate łąki. Dla zachowania wartości przyrodniczych torfowisk niskich na wybranych obszarach parku prowadzone są prace powstrzymujące naturalną sukcesję tych ekosystemów i zapewniające trwałość występowania specyficznej flory i fauny.

  

Torfowiska przejściowe są najrzadziej spotykanym rodzajem torfowisk. Są stadiami pośrednimi między torfowiskami niskimi i wysokimi. W odróżnieniu od torfowisk wysokich nie tworzą wzniesionych nad poziom gruntu kopuł – ich powierzchnia jest płaska lub wręcz zaklęśnięta. Najczęściej rozwijają się one w miejscach, gdzie proporcja dopływu wody z opadów i z wód powierzchniowych lub podziemnych jest wyrównana. Pod względem florystycznym są niejednorodne, posiadając różny udział gatunków typowych dla torfowisk niskich lub wysokich, w których otoczeniu często powstają. Torfowiska przejściowe zawsze są związane ze stałym, wysokim poziomem wody o bardzo nieznacznym przepływie, a ich postać z pływającymi kożuchami roślin bierze często udział w odgórnym zarastaniu zbiorników wodnych.

  

Głównym budulcem torfowisk przejściowych są mchy torfowce, z których tworzą się pływające kożuchy, stanowiące podłoże dla innych gatunków mchów i roślin naczyniowych. Z nich tworzą się pokłady lekkiego, pływającego torfu. Gatunkami roślin naczyniowych charakterystycznymi dla torfowisk przejściowych są: turzyce nitkowata, bagienna, obła i strunowa (bardzo rzadki relikt poglacjalny), wełnianka wąskolistna, bagnica torfowiskowa, przygiełka biała, bobrek trójlistkowy i czermień błotna. Torfowiska przejściowe są też często siedliskiem występowania licznych, bardzo rzadkich gatunków roślin wspólnych z torfowiskami niskimi typu darniowego. Z ciekawszych gatunków roślin torfowisk przejściowych można wymienić „mięsożernego” pływacza drobnego - roślinę chwytającą mikroskopijne organizmy wodne do specjalnych pułapek powstałych z przekształconych liści.

  

Specyficzną formą torfowisk przejściowych jest pło, czyli pływający kożuch roślinności torfowiska przejściowego, rozwijający się na brzegach sucharów - kwaśnych jezior z wodą zawierającą dużą ilość kwasów humusowych. Pło zbudowane jest głównie z mchów torfowców. Począwszy od krawędzi z wodą występują kolejne pasy z roślinami: turzycą nitkowatą, potem z przygiełką białą, a następnie z czerwonymi torfowcami charakterystycznymi dla kęp na torfowiskach wysokich i krzewinkami z rodziny wrzosowatych. Na ple można spotkać często masowo rosnącą rosiczkę okrągłolistną. W wyniku naturalnej sukcesji torfowiska przejściowe zarastają bagiennymi brzezinami - przekształcając się w torfowiska typu leśnego, z dominującą brzozą omszoną oraz licznym udziałem borówki bagiennej i borówki czernicy. Rzadziej zarastają one borem bagiennym.

  

  

  

     

dalej